منوچهر تشکری؛ منوچهر جوکار؛ علی نادری فرد
چکیده
در میان فعلهای فارسی، افعال مرکّب اهمیت ویژهای دارند. برای ساخت فعل مرکّب، یک اسم/ صفت/ بُن/ قید (فعلیار) با یک فعل ساده ترکیب میشود. دستورنویسان این فعل ساده یا بخش صرفشوندۀ فعل مرکّب را «همکرد» ...
بیشتر
در میان فعلهای فارسی، افعال مرکّب اهمیت ویژهای دارند. برای ساخت فعل مرکّب، یک اسم/ صفت/ بُن/ قید (فعلیار) با یک فعل ساده ترکیب میشود. دستورنویسان این فعل ساده یا بخش صرفشوندۀ فعل مرکّب را «همکرد» نامیدهاند. به گفتۀ آنان، فعلِ «کردن» مهمترین و پرکاربردترین همکرد فعل مرکّب در زبان فارسی است. کارکرد و جایگاه مهم این کلمه، نگارندگان را بر آن داشت تا به بررسی و تحلیل ساخت دستوری مهمترین «همکردِ» فعل مرکّب در قصاید خاقانی بپردازد. این مقاله بر آن است تا بداند: دلیل بسامد فراوان این کلمه در افعال مرکّب اشعار خاقانی چیست؟ چند درصد از افعالی که خاقانی در قصاید خود بهکار برده، با این همکرد ساخته شدهاند؟ ساختمان و اجزای این افعال چگونه است و کدام «فعلیار» بیشترین مشارکت را با این همکرد داشتهاست؟ آیا فعل «کردن» برای ساخت فعل ساده نیز بهکار میرود؟ سهم کدام یک از سه زمان اصلی فعل، در بهکارگیری این همکرد بیشتر است و چرا؟ انعطاف زبان فارسی در برابر جابهجایی سازههای خود با اجزای فعل مرکّب، تا چه میزان و به چه کیفیتی است؟ در حجم نمونۀ این تحقیق، یکچهارم قصاید خاقانی، یعنی سیوسه قصیده با 2169 بیت و 4584 فعل (25% قصاید خاقانی) بررسی شد.