چنور زاهدی؛ پارسا یعقوبی جنبه سرایی
چکیده
کتابهای سیاسی-اخلاقی فارسی دستهای از سیاستنامهها هستند که وجوهی از آداب اجتماعی را به شکل مستقیم برای مخاطب/ شنونده تجویز کرده یا به شکلی ضمنی با وی در میان میگذارند؛ به عبارتی دیگر، این آثار ...
بیشتر
کتابهای سیاسی-اخلاقی فارسی دستهای از سیاستنامهها هستند که وجوهی از آداب اجتماعی را به شکل مستقیم برای مخاطب/ شنونده تجویز کرده یا به شکلی ضمنی با وی در میان میگذارند؛ به عبارتی دیگر، این آثار منبعی برای انواع آداب و الگویی برای شیوه تنظیم فاصله و فضای اجتماعی در میان مردم است. در این نوشتار وجوه فاصلهگزینی مذکور با تکیه بر حوزهها و موضوعات آداب معاشرت همچون سخنگفتن و سخنشنیدن، تغذیه و خوراک، پوشش و خلعت ، نشست و برخاست و دوستی و دشمنی در شش اثر کلیدی سیاسی-اخلاقی فارسی دلالتیابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان میدهد همه ی حوزه ها و موضوعات مورد بررسی، مبتنی بر ایجاد فاصله و رعایت نظم از پیش تثبیت شده یا قاعده های طبیعی نمایانده شده موجود است که در هر کدام از حوزه ها با نشانگانی خاص بازنمایی شده است.در موضوع سخن گفتن ، سخنان طبقۀ فرادست همچون ملوک و حکیمان را فارغ از موضوع سخن به مثابه ی پند و حکمت می داند و شنیدن آن را موهبتی مشروعیت آور تلقی می کنند. در آداب تغذیه از سفرههای پر تکلف طبقه فرادست مثال می آورد که به مثابه ی مصرف نمایشی می خواهند فاصله خود را با بقیه حفظ کنند. آداب پوشش و خلعت نیز به شکلی نشاندار در خدمت تمایز طبقاتی و فاصله گزینی اجتماعی است. در آداب نشست و برخاست فاصله گزینی مبتنی بر مدیریت بدن است طبقۀ بالا با بدنی آزاد و رها عمل می کنند در حالی که سطوح پایین تر با دو زانو نشستن، آرام آرام حرف زدن و غیره فاصلۀخود را با طبقه بالادست رعایت می کنند. در آداب دوستی و دشمنی هم که بخشی از آداب معاشرت است، رعایت فاصله با دشمن در هر حال ضروری است و عدم رعایت آن سبب خسران و زوال است. بنا به الگوی معرفتی جهان کلاسیک و اشرافیت اعتقادی-اجتماعی منضم به آن، همۀ حوزهها و موضوعات مذکور به شکلی نشاندار در خدمت تمایز و ایجاد فاصلۀ سلسلهمراتبی است. در این آثار چه گزارههای تجویزی چه روایتهای داستانی مخاطب/شنونده را به انضباط طبقاتی دعوت کرده، آن را به مثابۀ شکلی از سنّت یا وجهی از عقلانیت فرض میکنند. چنین فراخوانیای خود به خود، انضباط مذکور را به منابع مشروعیت گره میزند.
