حسنا محمدزاده؛ حسین قربانپور آرانی
چکیده
مکتب صورتگرایی از مکاتب نقدی است که بدون توجه به عوامل مختلف تأثیرگذار در متن ادبی مانند پدیدههای سیاسی و اجتماعی به نقد شکل بیرونی اثر ادبی میپردازد. از آنجا که رباعی یکی از قالبهایی است که در ...
بیشتر
مکتب صورتگرایی از مکاتب نقدی است که بدون توجه به عوامل مختلف تأثیرگذار در متن ادبی مانند پدیدههای سیاسی و اجتماعی به نقد شکل بیرونی اثر ادبی میپردازد. از آنجا که رباعی یکی از قالبهایی است که در راستای تحولات قرن اخیر، تحت تأثیر سنتشکنیهای متعدد قرار گرفته است، میتوان در نقد زیباییشناسی این نوع شعر از نظریۀ مکتب صورتگرایی استفاده کرد. بیژن ارژن یکی از رباعیسرایان نوگراست که توانسته در کنار پابندی به سنت، عناصر و تکنیکهای نوین شکلی را به کار ببندد. جستار حاضر میکوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به نظریۀ مکتب صورتگرایی به نقد زیباییشناسانۀ رباعیهای منتشرشدۀ ارژن بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که استفاده از عناصر شکلی مثل هنجارگریزی، قاعدهافزایی در کاربرد موسیقی و عنصر مسلط بیشترین نقش را در تأثیرگذاری و زیبایی کلام وی داشته است. هنجارگریزی در دو حوزۀ واژگانی و نوشتاری در کنار برجستهسازی صورت، باعث انتقال بهتر معنا شده است. قاعدهافزایی در موسیقی با کمک توازن آوایی بین صامتها و مصوتها، کاربرد جناس، توازن واژگانی از طریق تکرارهای همگون کامل و ناقص در سطح کلمه و جمله، صورت گرفته و علاوه بر غنای موسیقایی، در القاء مفاهیم و حسهای خاص به مخاطب کمک کرده است. در حوزۀ موسیقی کناری، کاربرد قافیههای صوتی، تصویری و دستوری به همراه کاربرد ردیفهای خاص، قابل توجه است. از میان عناصر تکنیکی و فرمال، عنصری که میتواند دیگر عناصر را تحت سیطرۀ خود بگیرد عنصر مسلط است؛ عنصر مسلط با توجه به استفادۀ حداکثری در رباعیهای بیژن ارژن، تصویر است. بررسی زیباییشناسانۀ رباعیهای ارژن از منظر نقد فرمالیستی، نشان میدهد که صورت رباعیهای او تا چه اندازه در اثرگذاری حسی و معنایی آن نقش دارد..
