نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• مجاهد غلامی

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

چکیده

از برکات رواج و روایی زبان و ادبیات پارسی در شبه قارّۀ هندوستان، نوشته شدن کتاب‌های بسیاری به زبان پارسی در موضوعات گوناگون، توسّط اندیشمندان و نخبگان آن دیار بوده‌است. چنانکه برخی استادان و ادیبان شبه قارّه، کتاب‌ها و رساله‌هایی پر ارج و ارز به پارسی در بلاغت، شعرشناسی و نقد ادبی از خود به یادگار نهاده‌اند. جامع الصّنایع و الاوزان (778-770ﻫ.ق)، یکی از همین آثار است که توسّط سیف جام هروی و برای شاهزاده «فتح خان»، فرزند «فیروزشاه» از سلسلۀ تغلق شاهیان نوشته شده‌است. جامع الصّنایع، به مثابۀ کتابی در بلاغت و محاسن و معایب شعر دَری، با وجود تأثیرگیری از برخی آثار بلاغی پارسی و عربی نظیر حدایق السّحر، حقایق الحدایق، مفتاح العلوم و تلخیص المفتاح، نوگویی‌های قابل توجّهی دارد که در جای خود بررسیده تواند شد. افزون بر این، کتاب دربردارندۀ اطّلاعات و نکاتِ ارزشمندی در شعرشناسی و نقد ادبی است و خبر از آن می‌دهد که نویسندۀ آن، همچنانکه نظم را بر نثر رجحان می-دهد، شاعری را امری موهبتی می‌داند. او میان «شاعر» با «موزون‌طبع» و «خوب‌طبع» تفاوت می‌گذارد. طرفدار معنادار بودن شعر است، امّا جانب زیبایی و بِاندامی شعر را نیز فرونمی‌گذارد. در پیروی شاعران هم‌روزگار خود از استادان پیشین، نظراتی دارد که شایستۀ بازخوانی و بررسی است. تن دادن به «جواز» را در شعر خوش نمی‌دارد و شاخص‌هایی برای نقد شعر دارد. همچنین جامع الصّنایع، کهنسال‌ترین نوشتۀ بلاغی‌ای است که در آن برای معرّفی «طرز» و طرزشناسی شعر پارسی کوشش شده‌است. در این راستا، پس از بیان معیارها، طرزهای شعر پارسی به نُه طرز تقسیم شده و هرکدام به شاعری که در آن طرز سرآمد بوده، انتساب یافته‌است. نهایت آنکه از نظرسیف هروی، طرز امیرخسرو دهلوی (725-651 ﻫ.ق)، چه در نثر و چه در شعر، سرآمد همۀ طرزها است.

کلیدواژه‌ها

• بلاغت
• سبک شناسی
• نقد ادبی
• طرز
• جامع الصّنایع و الاوزان
• سیف جام هروی

عنوان مقاله [English]

Recognizing the points of aesthetics, stylistics and literary criticism in Jame ol-Sanaye val-Awzan

نویسنده [English]

• Mojahed Gholami

Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Persian Gulf University, Bushehr, Iran

چکیده [English]

One of the blessings of the prevalence and narrative of Persian language and literature in the Indian subcontinent, many books have been written in Persian language on various topics by the thinkers and elites of that country. As some professors and writers of the subcontinent have left valuable books and treatises in Persian in rhetoric, poetry and literary criticism. Jami al-Sana'i wa al-Awzan (770-778 AH) is one of these works written by Saif Jam Heravi for Prince "Fath Khan", the son of "Firouz Shah" from the Tughlaq dynasty. Jami al-Sana'i, as a book on rhetoric and merits and demerits of Dari poetry, despite being influenced by some Persian and Arabic rhetorical works such as Hadaiq al-Sahr, Haqat al-Hadaaiq, Miftah al-Uloom and Talchis al-Muftah, has notable novelties that can be examined in its place. became. In addition, the book contains valuable information and points in poetics and literary criticism, and it informs that its author, as he gives precedence to order over prose, considers being a poet a blessing. He differentiates between "poet" and "well-balanced" and "good-natured". He is in favor of the meaningfulness of the poem, but he also suppresses the beauty and beauty of the poem. In following his contemporary poets from the previous masters, he has opinions that deserve to be reread and examined. He does not like to indulge in "permission" in poetry and has indicators for poetry criticism. Also, Jami al-Sana'i is the oldest rhetorical writing in which an effort has been made to introduce the "style" and style of Persian poetry. In this regard, after stating the criteria, Persian poetry styles are divided into nine styles and each one is assigned to a poet who excelled in that style. Finally, according to Seif Heravi, the style of Amir Khosro Dehlavi (725-651 AH), both in prose and poetry, is the best of all styles.

کلیدواژه‌ها [English]

• Rhetoric
• stylistics
• literary criticism
• Tarz
• Jame ol-Sanaye val-Awzan
• Seyf Jam Heravi