Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

10.22059/jlcr.2024.383998.2027

چکیده

«مجاز» یکی از ابواب دانش بیان، و مباحث آن از فراگیرترین مسائل علوم بلاغت است. چیستی و سازوکار مجاز از زمان ارسطو تاکنون محل بحث و گفتگو بوده است. تلقی نادرست از این سبک بیانی و آرایۀ زبانی سبب شده است که برخی، مجاز را غیرواقع‌نما یا دروغ و قرآن کریم را از آن خالی پندارند؛ لذا در فهم و تفسیر قرآن و متون ادبی، تبیینی نوین و کارآمد از مجاز و نحوۀ دلالت آن مهم و راهگشا خواهد بود. در این راستا، هدف مقالۀ حاضر تبیین ساختار معناشناختی مجاز مرسل و استعاره و چگونگی دلالت آنها در زبان طبیعی است. این تحقیق با استفاده از نظریات دانشمندان گذشته و به‌کمک مبانی معناشناسی کاربردی، به بررسی ساختار و نحوۀ دلالت مجاز می‌پردازد و نشان می‌‌دهد: هردوگونۀ آن مبتنی بر ایجاز حذف (یعنی حذف زبانی و تخفیف غیرزبانی) شکل می‌گیرند؛ با این تفاوت که مجاز مرسل براساس نوعی مجاورت اما استعاره برپایۀ مشابهت رخ می‌دهد. بدین‌سان می‌توان مجاز مرسل را «ایجاز مجاورت» و استعاره را «ایجاز مشابهت» دانست. دلالت مجاز بر معنای غیروضعی، مانند حقیقت در ساختار «دلالت زبان‌شناختی» انجام می‌شود؛ بدین‌صورت‌که مخاطبِ کلام با احاطه بر کاربرد و تکیه بر بافت غیرزبانی (بافت موقعیت و دانش پیش‌زمینه‌ خود) می‌تواند کلام موجز را «تفصیل» دهد و معنا را «تفسیر» و کشف نماید. هم پدید‌آمدن مجاز، هم دلالت و فهم آن، وابسته به کاربرد است و درصورت عدم احاطه بر کاربرد و ندانستن بافت غیرزبانی، تفسیر و کشف مجاز مشکل و گاه ناممکن خواهد بود. درنتیجه، «مجاز»، نوعی «حقیقتِ» موجز است که می‌تواند مانند حقیقت، واقع‌نما باشد و چیزی باعنوان «استعمال مجازی» واقعیت ندارد. سرانجام، می‌توان تعریف نوین از مجاز را «لفظِ موجزِ دالّ بر معنای غیر‌وضعی در کاربرد جدید» دانست؛ تا یکی از مشکلات مهم دانش بلاغت دربارۀ مجاز قابل ‌رفع گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reanalyzing the Style of Majaz (Metaphor & Metonymy) with the Semantic Approach and Representing it to the Briefness

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taghi Kebritchi 1
  • MOHAMMADREZA SHAHROODI 2

1 Postdoctoral Researcher of Quran and Hadith Sciences, Tehran University, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Tehran University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Majaz (including Metaphor and Metonymy) is one of the most important issues in the rhetoric sciences, and its structure and mechanism have been the subject of discussions since Aristotle's era. Misunderstanding this rhetorical style has caused some scholars to think that Majaz is unrealistic or a lie and that the Qur'an lacks it. Therefore, a new and efficient explanation of Majaz and how it is implied will be needed to understand and interpret the Holy Quran, and the literature. This article tries to explain the semantic structure of Metaphor and Metonymy and their signification in the natural language; by using the ideas of past scientists and the teachings of applied semantics. It shows that both Metaphor and Metonymy occur based on linguistic ellipsis and non-linguistic reduction; however, Metaphor is created on similarity, but Metonymy on contiguity. Metaphor can be considered the brevity of similarity and Metonymy is the brevity of contiguity. Majaz signifies the secondary meaning in the structure of linguistic signification, and the addresses can obtain the expansive form of the brief speech and "interpret" and discover the meaning by relying on the non-linguistic context (i.e., the context of the situation and background knowledge). If one does not know a speech's application and non-linguistic context, the interpretation of Majaz and the discovery of its meaning will be difficult and sometimes impossible. Therefore, the occurrence, signification, and understanding of Metaphor and Metonymy depend on the application. Thus, Majaz can be explained like Haghighat and there is no such thing as a symbolic application (iste’mal-e Majazi). As a result, Majaz is a kind of abstract speech that can be considered the truth. Finally, Metaphor and Metonymy can be redefined as: ‏‏the brief word that signifies the secondary meaning in the new application. So, this approach can solve one of the important problems of rhetorical sciences about Metaphor and Metonymy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • metonymy
  • metaphor
  • context of situation
  • applied semantics
  • rhetoric
منابع
ابن فارس، احمد بن فارس‏ (1404 ق). معجم مقاییس اللغة. چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
ابن‌ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد (بی‌تا). بدیع القرآن. چاپ دوم، مصر: نهضة مصر.
ابن‌أثیر، نصر الله بن محمد (بی‌تا). المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر. چاپ اول، قاهره: دار نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن‌جنی، أبو الفتح عثمان (بی‌تا). الخصائص. چاپ چهارم، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربى (1385 ق). دعائم الإسلام‏. چاپ دوم، قم: مؤسسة آل البیت ع.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1987م).  تلخیص کتاب الشعر. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405 ق). الشفاء: المنطق. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
ابن‌عبدالسلام، عبد العزیز (1434 ق). الإشارة الی الایجاز فی بعض أنواع المجاز. چاپ اول، طرابلس: مکتبه دار الإمام.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (1423 ق). تأویل مشکل القرآن. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابوزید، نصر حامد (1998 م). الإتجاه العقلی فی التفسیر. چاپ اول، مغرب: المرکز الثقافی العربی.
ابوعبیده، معمر بن مثنی (بی‌تا). مجاز القرآن. چاپ اول، قاهره: مکتبة الخانجی.
ارسطو (1337 ش). هنر شاعری (بوطیقا). ترجمه و تحقیق: فتح‌الله مجتبائی، تهران: نشر اندیشه.
ازهری، محمد بن احمد (1421 ق). تهذیب اللغة. چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
تفتازانی، سعدالدین (1376 ش). مختصر المعانی. ‏چاپ سوم، قم: دار الفکر.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (بی‌تا). روضة الفصاحة. چاپ اول، قاهره: مکتبة القرآن.
جاحظ، عمرو بن بحر (1424 ق). کتاب الحیوان. چاپ دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
------------- (2002 م). البیان و التبیین. چاپ اول، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
الجارم، علی و امین، مصطفی (1999 م). البلاغة الواضحة. چاپ اول، لندن: دارالمعارف.
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (1422 ق). أسرار البلاغة فی علم البیان. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
جرجانی، علی بن محمد و ابن عر‌بی، محمد بن علی (۱۳۷۰). کتاب التعریفات. چاپ اول، تهران: ناصر خسرو.
الجصاص الحنفی، احمد بن علی (1414 ق). الفصول فی الأصول. چاپ دوم، کویت: وزارة الأوقاف.
حلی، حسن بن یوسف (۱۴۰۴ ق). مبادی الوصول إلی علم الأصول. چاپ اول، تهران: المطبعة العلمیة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن. چاپ اول، بیروت: دار الشامیة.
الرمانی، علی بن عیسی (2008 م). «النکت فی إعجاز القرآن». در ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن، چاپ اول، قاهره: دارالمعارف.
زبیدی، محمد بن محمد (1205 ق). تاج العروس من جواهر القاموس‏. چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
زمخشرى، محمود بن عمر (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏. چاپ سوم، لبنان: دار الکتاب العربی‏.
سبحانی، جعفر (بی‌تا). تهذیب الأصول، تقریراً لبحث السید روح الله الخمینی. چاپ اول، قم: اسماعیلیان
سبکی، بهاء الدین (1423 ق). عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح. چاپ اول، بیروت: المکتبة العصریة.
سروش، عبدالکریم (1397 ش). کلام محمد رؤیای محمد، چاپ اول. بی‌جا: انتشارات سقراط.
سکاکی، یوسف بن ابی‌بکر (1420 ق). مفتاح العلوم. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
----------------- (1422 ق). الأطول. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سلامۀ، ابراهیم (1950 م). بلاغۀ ارسطو بین العرب و الیونان. چاپ اول، قاهره: مکتبۀ الأنجلو المصریۀ.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1421 ق). الأتقان فی علوم القرآن. تحقیق: فواز احمد زمرلی، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العربی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375 ش). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم، تهران: انتشارات آگاه
شمیسا، سیروس (1401 ش). بیان و معانی. چاپ پنجم، تهران: میترا.
الصادق، جعفر بن ‌محمد (علیه‌السلام) (منسوب به آن حضرت) (1400 ق). مصباح الشریعة. چاپ اول، بیروت: اعلمی.
صفوی، کورش (1396 ش). استعاره. چاپ اول، تهران: انتشارات علمی.
--------- (1397 ش). درآمدی بر معناشناسی. چاپ ششم، تهران: سوره مهر.
ضیف، شوقی (بی‌تا). البلاغة تطور و تاریخ. چاپ نهم، قاهره: دارالمعارف.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏. چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1372 ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. تصحیح: هاشم رسولی و فضل اللّه یزدی، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.
طوسى، محمدبن الحسن‏ (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا). المستصفی من علم الأصول. مصحح: رمضان ابراهیم محمد، چاپ اول، بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم.
فراء، یحیی‌بن زیاد (1980 م). معانی القرآن. چاپ دوم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب‏.
فقهی‌زاده، عبدالهادی و توکلی محمدی، نرگس (1391 ش). «تحلیل انتقادی دیدگاه ها درباره چیستی مفهوم مجاز و اقسام آن». ادب عربی، سال چهارم، شماره 3، صص 187- 222.
قرشی، محمدبن ابی‌خطاب (1424 ق). جمهرة أشعار العرب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
کبریت‌چی محمدتقی و شاهرودی، محمدرضا (1400 ش). «بازخوانی «دلالت زبانی» در فهم و تفسیر کتاب و سنت». فلسفه و کلام اسلامی، سال پنجاه و چهارم، شماره اول، صص 121- 145.
----------------------------- (1401 ش)، «مطالعۀ معناشناختی ایجازِ «حذف» و «تخفیف» در زبان و بررسی جایگاه آن‌ دو در فهم و ترجمۀ آیات موجز قرآن». مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، دوره 9، شماره 18، صص 310- 342.
لیکاف، جرج و جانسون، مارک (1399 ش). استعاره‌هایی که باور داریم. مترجم: راحله گندمکار، چاپ دوم، تهران: نشر علمی.
مدنی، علیخان‌بن احمد (1388 ق). أنوار الربیع فی أنواع البدیع. چاپ اول، نجف: مطبعة النعمان.
-------------- (1426 ق). الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول. چاپ اول، مشهد: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
مصطفی، ابراهیم و زیات، احمد حسن (1989 م). المعجم الوسیط. چاپ اول، استانبول: دار الدعوة.
مظفر، محمدرضا (1430 ق). أصول الفقه. چاپ پنجم، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
مفید، محمد‌بن محمد (1413 ق). التذکرة بأصول الفقه. چاپ اول، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
مندور، محمد (1996 م). النقد المنهجی عند العرب. چاپ اول، قاهره: دار نهضۀ مصر للطباعۀ و النشر.
نجفی اصفهانی، محمدرضا (1413 ق). وقایة الأذهان. چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
نحاس، احمدبن محمد (1421 ق). اعراب القرآن. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
هادی‌زاده، محمدجواد و مرتضایی، جواد (1397 ش). «بررسی تداعی مجاورت در علاقه‌های مجاز». پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 7، شمارۀ 2، صص 215- 226.
الهاشمى، السید احمد (1999 م). جواهر البلاغة فى المعانى و البیان و البدیع. تحقیق: یوسف الصمیلی، چاپ اول، بیروت: المکتبة العصریة.
References
Abu Ubaidah, Muammar bin Muthni (Bita). Majaz al-Qur'an. first edition, Cairo: Al-Khanji School.
Abu Zaid, Nasr Hamed (1998 AD). Al-Itijah Al-Aqli in al-Tafseer. first edition, Maghreb: Al-Maqrez Al-Arabi Cultural Center.
Al Jarem, Ali & Amin, Mustafa (1999 AD). al-Balagha al-Vazeha. first edition, London: Dar al-Ma'arif
Al-Hashemi, Sayed Ahmad (1999 AD). Jawaharlal-Balaghah in Al-Ma'ani and Bayan and Al-Badi'i. research: Yusuf Al-Samili, first edition, Beirut: Al-Maqabah Al-Asriyah.
Al-Jasas Al-Hanafi, Ahmad Bin Ali (1414 AH). Al-Fusul fi al-Usul. second edition, Kuwait: Ministry of Awqaf.
Al-Romani, Ali bin Isa (2008 AD). "Al-Nokat fi Ijaz al-Qur'an". in Three Letters of Ijaz al-Qur'an, first edition, Cairo: Dar al-Ma'arif.
Al-Sadiq, Jafar bin Muhammad peace be upon him (attributed to him) (1400 AH). Misbah al-Sharia. first edition, Beirut: Al-Alami.
Aristotle, (1907). THE POETICS OF ARISTOTLE. Translated by: S. H. BUTCHER, M.P., 4th Edition, Manchester, Oxford.
Aristotle (1337). The art of poetry (Boutiqa). translation and research: Fethullah Mojtabai, Tehran: Andisheh Publishing House.
Avicenna, Hussein bin Abdullah (1405 A.H.). al-Shifa: al-Muntiq. Qom: school of Ayatollah al-Azmi al-Marashi al-Najafi (RA).
Azhari, Mohammad bin Ahmad (1421 AH). Tahzib Al-Loghha. first edition, Beirut: Dar Ihiya al-Tarath al-Arabi.
Faqhizadeh, Abdul Hadi & Tavakoli Mohammadi, Narges (2011). "Critical analysis of views on the concept of permissible and its types". Arabic literature, fourth year, number 3, pp. 222-187
Fara, Yahya bin Ziyad (1980 AD). Ma'ani al-Qur'an. second edition, Cairo: Al-Masrya Al-Agaa Al-Kitab.
Ghazali, Muhammad bin Muhammad (Bita). al-Mustafa min ilm al-Osul. proofreader: Ramadan Ebrahim Muhammad, first edition, Beirut: Dar al-Arqam Bin Abi al-Arqam Company
Hadizadeh, Mohammad Javad & Mortezaei, Javad (2017). "Research on the association of proximity in permissible interests". Journal of Literary Criticism and Rhetoric, Year 7, Number 2, pp. 215-226.
Helli, Hassan bin Yusuf (1404). The principles of access to Islamic knowledge. First edition, Tehran: Al-Mattaba Al-Elamiya.
Ibn Abdul Salam, Abdul Aziz (1434). The reference to al-Ijaz in some types of al-majaz. first edition, Tripoli: Maktaba Dar al-Imam.
Ibn Abi Esba of Egypt, Abdul Azim bin Abdul Wahid (Bita). Badi al-Qur'an. second edition, Egypt: Nahda Misr.
Ibn Athir, Nasrullah bin Muhammad (Bita). Al-Mathal al-Sa'ir in the literature of al-Katib and al-Sha'ar. first edition, Cairo: Dar Nahda Misr for printing, publishing, and distribution.
Ibn Faris, Ahmad bin Faris (1404 A.H.). Ma'jam Maqais al-Logha. first edition, Qom: Maktoal al-Ilam al-Islami.
Ibn Hayon, Numan bin Muhammad Maghribi (1385 AH). Da’aem of Islam. second edition, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them
Ibn Jenni, Abu al-Fath Othman (Bita). Al-Khasaees. 4th edition, Egypt: Al-Masriy Al-Aaaam Al-Katab.
Ibn Manzoor, Muhammad Ibn Makram (1414). Al-Arab Language. 3rd edition, Beirut: Dar Sadir
Ibn Qutaiba, Abdullah bin Muslim (1423 ). Ta’wheel Mushlik al-Qur'an. first edition, Beirut: Dar al-Katb Al-Elamiya.
Ibn Roshd, Muhammad bin Ahmad (1987). Compendium of Kitab Al-Sher. Cairo: Al-Masriyyah Al-Masriyya Al-Kattab.
Jahiz, Amr bin Bahr (1424). Kitab al-Haiwan. 2nd edition, Beirut: Dar al-Katb Al-Elamiya
Jahiz, Amr bin Bahr (2002). Al-Bayan and Al-Tabain. first edition, Beirut: Dar and Al-Hilal School
Jakobson, Roman (1956). “Two Aspects Of Language And Two Types Of Aphasic Disturbances”. Fundamentals of Language, Mouton: The Hague, PP: 49– 74, doi:10.1515/9783110889598-005
Jurjani, Abdul Qahir bin Abdul Rahman (1422). Asrar al-Balaghah fi 'Ilm al-Bayan. first edition, Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya.
Jurjani, Ali bin Mohammad & Ibn Arabi, Muhammad bin Ali (1370). Kitab Al-Taerifat. first edition, Tehran: Nasser Khosrow.
Kebritchi, Mohammad Taghi & Shahroudi, Mohammad Reza (1400). "Rereading "linguistic signification" in understanding and interpreting the Kitab and Sunna". Islamic Philosophy and Kalam, year fifty-four, number one, pp. 121-145.
Kebritchi, Mohammad Taghi & Shahroudi, Mohammad Reza (1401). " The semantic study of "Ellipsis" and "Reduction" in language and their role in understanding and translating the brief verses of the Qur'an". Translation Studies of the Qur'an and Hadith, Volume 9, Number 18, pp. 310-342.
Likaff, George & Johnson, Mark (2019). Metaphors that we believe. translator: Rahele Gandhamkar, second edition, Tehran: Scientific Publication.
Madani, Alikhan bin Ahmad (1388). Anwar al-Rabi in the types of al-Badi'. first edition, Najaf: Al-Nu'man Press.
Madani, Alikhan bin Ahmad (1426). al-Taraz al-Awal wa al-Kanaz al-Lama. first edition, Mashhad: Al-Al-Bayt (peace be upon him) Foundation for Revival of Tradition.
Mandoor, Mohammad (1996). al-Naghd al-Manhaji ind al-Arab. first edition, Cairo: Dar Nahdeh Misr for printing and publishing.
Mufid, Muhammad bin Muhammad (1413). al-Takhkrah with the principles of jurisprudence. first edition, Qom: Al-Anqar Al-Alami for Alfiyyah al-Shaykh al-Mufid.
Mustafa, Ibrahim & Zayat, Ahmad Hassan (1989). al-Mujajm al-Wasit. first edition, Istanbul: Dar Dawa.
Muzaffar, Mohammad Reza (1430). Principles of Jurisprudence. fifth edition, Qom: Islamic Publishing House
Nahas, Ahmad bin Muhammad (1421). Erab al-Qur'an. first edition, Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya
Najafi Esfahani, Mohammad Reza (1413). Waqaya al-Azhan. first edition, Qom: Al-Al-Bayt (peace be upon him) Foundation for Revival of Heritage.
Qurashi, Mohammad bin Abi Khattab (1424). Jamrah Al-Ash'ar al-Arab. Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya.
Ragheb Esfahani, Hossein Bin Mohammad (1412). Al-Qur'an Vocabulary. first edition, Beirut: Dar al-Shamiya.
Safavi, Kurosh (1396). Metaphor. first edition, Tehran: Scientific Publications.
Safavi, Kurosh (1397). an introduction to semantics. 6th edition, Tehran: Surah Mehr.
Sakkaki, Yusuf bin Abi Bakr (1420). Miftah al-Uloom. 1st edition, Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya
Sakkaki, Yusuf bin Abi Bakr (1422). Al-Atval. 1st edition, Beirut: Dar Al-Katb al-Elamiya
Salameh, Ibrahim (1950 AD). Aristotle's Rhetoric between the Arabs and the Greeks. first edition, Cairo: Al-Anjolo Al-Masriyyah School
Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (1375). Imaginations in Persian Poetry. 6th edition, Tehran: Aghat Publications
Shamisa, Cyrus (1401). Bayan and Ma’ani. fifth edition, Tehran: Mitra
Siyuti, Abdur Rahman bin Abi Bakr (1421). al-Itqan in the sciences of the Qur'an. research: Fawaz Ahmad Zamralli, first edition, Beirut: Dar al-Katb al-Arabi
Sobhani, Jafar (Bita). Tahhib al-Usul, a speech for the discussion of Sayyed Ruhollah Al-Khamini. first edition, Qom: Ismailian.
Sobki, Bahauddin (1423). Arus al-Afrah in Sharh Talkhis al-Muftah. first edition, Beirut: Al-Maktabeh al-Asriyah
Soroush, Abdul Karim (2017). Muhammad's Word, Muhammad's Dream. first edition, Bija: Sokrat Publications
Tabarsi, Fazl bin Hasan (1372). Majma al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. edited by: Hashim Rasouli and Fazlullah Yazdi, third edition, Tehran: Nasser Khosro.
Tabatabai, Seyyed Mohammad Hossein (1390). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. second edition, Beirut: Al-Alami Publishing House.
Taftazani, Saaduddin (1376). Qathr al-Ma'ani. third edition, Qom: Dar al-Fikr.
Tha’alabi, Abdul Malik bin Muhammad (Bita). Rawzah al-Fasaha. first edition, Cairo: Maktabah al-Qur'an.
Tusi, Mohammad bin Al-Hassan (Bita). al-Tabyan fi Tafsir al-Qur'an. first edition, Beirut: Dar Ihiya al-Turath al-Arabi
Zamakhshari, Mahmoud bin Omar (1407). Al-Kashf an Ghavamez al-Haghaigh al-Tanzil. third edition, Lebanon: Dar al-Kitab al-Arabi.
Zayef, Shoghi (Bita). The Rhetoric of Evolution and History. 9th edition, Cairo: Dar al-Maarif
Zubeidi, Muhammad bin Muhammad (1205). Taj al-Arus Men Javaher al-Qamoos. first edition, Beirut: Dar al-Fikr.