عدم قطعیت در فراداستان «شب ممکن»

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

مطرح شدن اصل عدم قطعیتِ هایزنبرگ در فیزیک، جهان‌‌بینی انسان را به هستی و حتی خود انسان تغییر داد. به‌تبع آن، «واقعیت» بازتعریف شد و «زبان» به‌عنوان واسطه و برسازندۀ واقعیت، به جایگاه ویژه‌ای دست یافت. بازتاب این اندیشه در ادبیات، موجد نوع (ژانر) جدیدی در ادبیات داستانی است که خودآگاهانه توجه مخاطب را به وضع ساختگی‌‌اش جلب می‌‌کند تا از این راه پرسش‌هایی را دربارۀ رابطۀ داستان و واقعیت مطرح سازد. این داستان‌‌ها «فراداستان» نام دارند و علاوه بر تأثیر ماهوی‌‌ای که از اصل عدم قطعیت گرفته‌اند، در بهره‌‌گیری از تکنیک‌‌های داستانی نیز بازتابگر این اصل‌اند. اتصال کوتاه، تناقض، جایگشت، زیاده‌‌روی، عدم تناهی، ساختار تودرتو، تعدد راوی، راوی غیرقابل اعتماد، پیوند دوگانه، غیاب، فرجام چندگانه و نامعین، تکنیک‌‌های داستانی‌‌ای هستند که از اصل عدم قطعیت تأثیر گرفته‌‌اند. شب ممکن رمانی فراداستانی از محمدحسن شهسواری است که به‌خوبی توانسته از تمهیدات پسامدرنیستی برای ایجاد عدم قطعیت در داستان بهره جوید. در این نوشتار، جلوه‌‌های عدم قطعیت در رمان شب ممکن بررسی شده و از این رهگذر، شیوه‌‌های متفاوت ایجاد عدم قطعیت در فراداستان معرفی شده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Uncertainty in the Metafiction of “Night of Possible” (Shab_e Momken)

نویسندگان [English]

  • Ne`matollah Iranzadeh 1
  • Nafiseh Liaqi Motlaq 2
1 Associate professor at Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

Introduction of Heisenberg's uncertainty principle in Physics changed the human worldview about existence and about himself. “Reality” was consequently redefined and “language” achieved a particular place as a mediator and constructor of reality. The reflection of this thought in literature creates a new genre in fictional literature that consciously attracts the attention of audience to its fictitious situation in order to bring questions up about the relation between story and reality. These stories are called “metafiction” that reflect the use of fictional techniques besides being influenced by the principle of uncertainty. Shortcuts, contradictions, permutations, excessiveness, being infinite, nesting structure, multiplicity of narrators, unreliable narrators, double bonding, absenteeism, multiple and indeterminate endings are all fictional techniques have affected by the principle of uncertainty. “Night of Possible” (Shab-e-momken) is a metafictional novel by Mohammad Hassan Shahsavari that has successfully benefited postmodernist arrangements to create uncertainty in the story. In present paper, the effects of uncertainty have been studied in the novel “Night of Possible” and the different ways of creating uncertainty in metafiction have been introduced    
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metafiction
  • uncertainty
  • Postmodernism
  • Reality
  • Language
  • Night of Possible
  • Shahsavari
احمدی، بابک (1385)، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.
ارتلی، سون و ژان پیر فربد (1372)، فلسفۀ فیزیک کوانتومی، مهران مصطفوی، تهران، کلام.
باربور، ایان (1379)، علم و دین، ترجمۀ بهاء‌‌الدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
برگر، پترل و توماس لوکمان (1375)، ساخت اجتماعی واقعیت، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران، علمی و فرهنگی.
پاینده، حسین (1382)، گفتمان نقد، تهران، روزنگار.
ـــــ (1385)، نقد ادبی و دموکراسی. تهران، نیلوفر.
ـ (1389)، صناعت‌پردازی پسامدرن در رمان شب ممکن، http://old.khabgard.com/backwin/?id=302657493
ـــــ (1390)، داستان کوتاه در ایران (داستان‌‌های پسامدرن)، تهران، نیلوفر.
ـــــ (1395)، «روایتی از یک غیاب نافرجام»، سینما و ادبیات. سال 13، شمارۀ 53، تیر و مرداد، صص 182ـ191.
حافظ، شمس‌‌الدین محمد (1375)، دیوان حافظ، جلد دوم، تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران، خوارزمی.
حسن، ایهاب (1390)، «به سوی مفهوم پسامدرنیسم»، ادبیات پسامدرن (گزارش، نگرش، نقادی)، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران، مرکز، صص 93ـ115.
رامین، فرح (1391)، «نظریۀ کوانتوم و برهان نظم»، فلسفه و کلام اسلامی، سال 45، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص 85ـ108.
شمیسا، سیروس (1383)، نقد ادبی، تهران، فردوس.
شوالیه، ژان و آلن گربران (1385)، فرهنگ نمادها، ترجمل سودابه فضایلی، تهران، جیحون.
شهسواری، محمدحسن (1389)، شب ممکن. تهران، چشمه.
گلشنی، مهدی (1374)، تحلیلی از دیدگاه‌‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر، تهران، مرکز نشر فرهنگی مشرق.
لاج، دیوید (1386)، «رمان پسامدرنیستی»، نظریه‌‌های رمان، ترجمۀ حسین پاینده، تهران، نیلوفر، صص 143ـ200.
لوئیس، بری (1383)، «پسامدرنیسم و ادبیات»، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، ترجمۀ حسین پاینده، تهران، روزنگار، صص 77ـ109.
مک‌‌هیل، برایان (1392)، داستان پسامدرنیستی، علی معصومی. تهران، ققنوس.
وو، پاتریشیا (1383)، «مدرنیسم و پسامدرنیسم»، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، ترجمۀحسین پاینده، تهران، روزنگار، صص 179ـ257.
ــ (1390)، فراداستان، ترجمۀ شهریار وقفی پور، تهران، چشمه.
 هاچن، لیندا (1383)، «فراداستان تاریخ‌‌نگارانه»، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، ترجمۀ حسین پاینده.تهران، روزنگار، صص 259ـ311.
هاوکینگ، استیون (1375)، تاریخچۀ زمان، محمدرضا محجوب، تهران، شرکت سهامی انتشار.
هایزنبرگ، ورنر کارل (1370)، فیزیک و فلسفه، ترجمۀمحمود خالقی. تهران، علمی.
Waugh, Patricia (2001), Metafiction: The Theory and Practice of SelfـConscious Fiction, London, Routledge