بررسی انواع هنجارگریزی در اشعار سیمین بهبهانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی بابل

چکیده

یکی از مفاهیم مکتب صورت‌گرایی در بررسی متون ادبی، عنصر برجسته‌سازی است که با عناوینی چون هنجارگریزی و هنجارآفرینی (قاعده‌افزایی) بحث می‌شود. هنجارگریزی یکی از مؤثرترین روش‌های برجسته‌سازی زبان ادبی و آشنایی‌زدایی در شعر فارسی به شمار می‌رود. بدیهی است عدول از قواعد زبان معیار یا افزودن قواعدی بر آن، روشی بوده‌است که بیشتر شاعران معاصر ازجمله سیمین بهبهانی برای آفرینش شعر، و ایجاد تمایز سبکی در دو حوزۀ زبانی و موسیقایی از آن بهره گرفته‌اند. حال این پرسش مطرح می‌شود که آشنایی‌زدایی‌های شعر سیمین در دو حوزۀ مذکور چه تأثیری در میزان برجستگی و تشخص سبک شعر وی به نسبت با سایر اشعار معاصرانش داشته‌است؟ این پژوهش نشان می‌دهد که در اشعار سیمین، هنجارگریزی در مقایسه با قاعده‌افزایی، بسامد فراوان و چشمگیری دارد. در میان انواع مختلف هنجارگریزی، گونۀ معنایی ـ که مباحث علم بیان و بدیع معنوی است و جنبۀ تخیل را در شعر به اوج می‌‌رساند ـ بیش از انواع دیگرِ آن دیده می‌شود. در مقالۀ حاضر، سعی شده‌است تا فرایند هنجارزدایی و هنجارآفرینی‌ها در اشعار سیمین کاویده شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study on different types of deviation in the poems of Simin Behbahani

نویسنده [English]

  • Ebrahim Ebrahim-Tabar
Assistant Professor in Persian Language & Literature, Islamic Azad University of Babol
چکیده [English]

Highlighting, under the title of deviation or normalization, is one of the concepts by which literary texts are being studied in formalism. Deviation is one of the most effective highlighting methods of literary language and defamiliarization in Persian poetry. It has been made clear that most of contemporary poets such as Simin Behbahani have applied this method, deviation from the rules of standard language or adding it some new rules, to create stylistic differences in both fields of language and music. Now, this question arises: How do the Simin's poetry defamiliarization in these mentioned fields influence on the degree of prominence and distinction of her poetic style in comparison with other contemporary poets? The considerable frequency of deviation in Simin's poetry is what has been shown in present study. Semantic deviation, that includes eloquence and exquisite, culminates imagination in poetry is seen more than other types of deviation. It has been tried, in present paper, to study the processes of deviation and normalization in the poetry of Simin Behbahani.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Simin Behbahani
  • Deviation
  • Defamiliarization
  • Highlighting
  • Normalization
  • Music
  • Literary Language
ابومحبوب، احمد (1382)، گهوارۀ سبز افرا، تهران، ثالث.
احمدی، بابک (1385)، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.
انوری، حسن و حسن احمدی‌گیوی (1376)، دستور زبان (2)، تهران، فاطمی.
اسداللهی، خدابخش و منصور علی‌زادۀ‌بیگدیلو (1391)، «آشنایی‌زدایی و فراهنجاری معنایی در غزلیات مولوی»، مجلۀ بوستان ادب، دانشگاه شیراز، سال چهارم، شمارۀ 1، بهار، پیاپی 11، صص 1ـ 20.
اسکولز، رابرت (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، آگه.
انوشه، حسن (1376)، فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی (2)، تهران، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بارانی، محمد (1382)، «کارکرد ادبی زبان و گونه‌های آن»، مجلۀ فرهنگ، تهران، شمارۀ 46ـ47، صص 55ـ70.
باقری، مهری (1370)، مقدمات زبان‌شناسی، تهران، دانشگاه پیام‌نور.
پورنامداریان، تقی (1374)، سفر در مه، تهران، زمستان.
حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1389)، دیوان شعر، به اهتمام کاظم برگ‌نیسی، تهران، فکر روز.
حسن‌لی، کاووس (1383)، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران، ثالث.
حسینی‌مؤخر، سیدمحسن (1382)، «ماهیت شعر از دیدگاه منتقدان ادبی و اروپایی (از افلاطون تا دریدا)» فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، سال اول، شمارۀ 2، صص 73ـ90.
حق‌شناس، علی‌محمد (1361)، نقد آگاه (بررسی آرای سیمین)، تهران، آگاه.
حقوقی، محمد (1381)، «غزل سیمین»، کارنامه، شمارۀ 30، شهریور، صص 13ـ20.
خواجه نصیرالدین طوسی (1369)، معیار الاشعار، با تصحیح جلیل تجلیل، تهران، جامی و ناهید.
دیچز، دیوید (1379)، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ محمدنقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران، علمی.
روحانی، مسعود و محمد عنایتی (1388)، «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی»، مجلۀ گوهر گویا، سال سوم، شمارۀ 3، پیاپی 11، پاییز، صص 63ـ90.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1379)، شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران، علمی.
سنگری، محمدرضا (1381)، «هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر»، مجلۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 64، صص 4ـ9.
سلدن، راما (1384)، راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، طرح نو.
سیمین بهبهانی (1391)، مجموعۀ اشعار، تهران، نگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1370)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران، آگاه.
ـــــــــــــ (1376)، آیینه‌ای برای صداها، تهران، آگاه.
ـــــــــــــ (1381)، موسیقی شعر، تهران، آگه.
شمیسا، سیروس (1371)، بیان، تهران، فردوس.
ــــــ (1378)، نقد ادبی، تهران، فردوس.
 شمیسا، سیروس و محبوبه کاشی (1388)، «بیان و صور خیال در اشعار سیمین»، مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی، سمنان، شمارۀ 280، صص 107ـ120.
صالحی‌نیا، مریم (1382)، «هنجارگریزی نوشتاری در شعر امروز»، مجلۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 1، صص 83ـ94.
صفوی، کورش (1373)، از زبان‌شناسی به ادبیات (ج 1)؛ نظم، تهران، چشمه.
ــــــ (1383)، از زبان‌شناسی به ادبیات (ج 2)؛ شعر، تهران، سورۀ مهر.
عبدالقاهر جرجانی (1370)، اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران، دانشگاه تهران.
علوی‌مقدم، مهیار (1377)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر، تهران، سمت.
علی‌پور، مصطفی (1378)، ساختار و زبان شعر امروز، جلد 1، تهران، فردوس.
محجوب، محمدجعفر (بی ‌تا)، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، فردوس و جام.
محسنی، مرتضی و مهدی صراحتی‌جویباری (1389)، «بررسی انواع هنجارگریزی واژگانی در شعر ناصرخسرو»، فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال‌‌ سوم، شمارۀ 2، صص1ـ24.
مکاریک، ایرنا ریما (1385)، دانش­نامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ دوم، تهران، آگه.
میرصادقی، میمنت (1376)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، جلد 2، تهران، کتاب ممتاز.
نیما یوشیج (1371)، دیوان شعر، تدوین سیروس طاهباز، چاپ دوم، تهران، نگاه.