Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

تذکرۀ یخچالیه نوشتۀ میرزا محمدعلی مذهّبِ‌اصفهانی متخلص به فرهنگ (در جوانی) و بهار (در پیری)، جزو نقیضه‌‌های مفصل ادب فارسی است که به شیوۀ تذکرۀ آتشکده از آذر بیگدلی نوشته شده‌است. میرزا مذهّب در اثرش سی شخصیت‌‌ خلق می‌‌کند تا از مدعیان شاعری و یاوه‌‌سرایان عصرش انتقاد کند. این شخصیت‌‌ها از یک‌‌سو مشمئزکننده و از سوی دیگر طنزآمیزند و احساسی چندگانه از نفرت و خشم و ترس و طنز را در مخاطب برمی‌‌انگیزند. این شیوه که به گروتسک شهرت دارد، در بسیاری از آثار ادبی مشهور دیده می‌‌شود. در این مقاله، نویسندگان پس از ذکر تعریفی از نقیضه و کارکردهای آن، به تحلیل شخصیت‌‌های گروتسکی این اثر پرداخته و به این نتیجه رسیده‌اند که شخصیت‌‌های تذکرۀ یخچالیه اغلب ناقص‌‌الخلقه‌اند و دچار بیماری‌‌های جنسی (شاهدبازی و امردبازی و حیوان‌آمیزی و...) هستند؛ به عبارت دیگر، مضمون گروتسکی این تذکره، نخست روابط جنسی نامعقول، و سپس، رذایل اخلاقی چون حماقت و خساست و طمع و دزدی و مردم‌‌آزاری است. می‌‌توان گفت کارکرد گروتسک در این اثر، رسوا کردن ذات واقعی زمانه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Grotesque Characters in Tadhkira Yakhchalieh

نویسندگان [English]

  • Gholamhossein i Sharifi Valadan 1
  • Najmeh Zare' Banadkooki 2

1 Assistant Professor in Persian Language & Literature, University of Isfahan

2 Ph.D. Candidate in Persian Language & Literature, University of Isfahan

چکیده [English]

Tadhkira Yakhchalieh (a biography), written by Mírzá Muhammad ` Alí  Mozahhab  Isfahani whose pen-name was Farhang (in his youth) and Bahar (in his old ages), is one of the detailed parodies of Persian literature created in the form of Tadhkira Atashkadeh of Lotf ‘Ali Bayg “Azar” Baigdeli.  Mirza Mozahhab creates 30 characters in his work to criticize claimants of poetry who drooled in his living period. His characters, who are disgusting on one hand and humorous on the other hand, incite a multiple sense of hatred, anger, fear and humor in the audience. These grotesque characters can be traced in many famous literary works. Presenting a definition of parody and its functions, it has been tried in this paper, to analyze grotesque characters of Tadhkira Yakhchalieh. Findings show that the characters in Tadhkira Yakhchalieh are mostly malformed and suffer from sexual disorders (Pederasty, Pedophilia, Sodomy, etc.). In other words, the grotesque theme of this work is initially unreasonable sexual issues and then moral vices such as greed, covetousness, theft, people abuse, etc. It can be mentioned that the main function of grotesque in this work is to scandal the true nature of author's time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tadhkira Yakhchalieh
  • Mírzá Muhammad `Alí Mozahhab Isfahani
  • Parody
  • Characterization
  • Grotesque
بهزادی‌اندوهجردی، حسین (1382)، طنزپردازان ایران، تهران: دستان.
تامپسون، فیلیپ (1369)، گروتسک در ادبیات، ترجمۀ غلامرضا امامی، تهران: شیوا.
تسلیمِ‌جهرمی، فاطمه و یحیی طالبیان (1390)، «تلفیق احساسات ناهمگون و متضاد (گروتسک) در طنز و مطایبه»، فنون ادبی، س 3، ش 1، صص 1ـ20.
ثابت‌قدم، خسرو (1383)، «گروتسک در نثر ناباکوف»، سمرقند، ش 3، صص 201ـ210.
راستی‌یگانه، فاطمه (1388)، «جستاری در گروتسک»، صحنه، ش 69، صص 116ـ118.
زیاری، حسن (1392)، «مقدمه، تصحیح و تحشیۀ دو رسالۀ نقیضه (یخچالیه، قمارنامه) »، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.
زیاری، حسن و محسن محمدی‌فشارکی (1392)، «تتبعی در تذکرۀ یخچالیه»، آیینۀ میراث، ش 53، صص 159ـ177.
سعدی، مصلح بن عبدالله (1381) کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: زوار.
سلیمانی، محسن (1391)، اسرار و ابزار طنزنویسی، تهران: سورۀ مهر.
شربتدار، کیوان و شهره انصاری (1391)، «گروتسک و ادبیات داستانی؛ بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداق‌‌های آن در آثار شهریار مندنی‌‌پور»، ادبیات پارسی معاصر، س 2، ش 2، صص 105ـ121.
صلاحی، عمران (1382)، خنده‌سازان و خنده‌پردازان، تهران: علم.
عبیدزاکانی، عبیدالله (1383)، رسالۀ دلگشا، تصحیح و ترجمۀ علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.
فلور، ویلِم (2010)، تاریخ اجتماعی روابط جنسی در ایران، ترجمۀ محسن مینوخرد، استکهلم: فردوسی.
لوترآدامز، جیمز و ویلسون یتس (1389)، گروتسک در هنر و ادبیات، ترجمۀ آتوسا راستی، تهران: قطره.
مذهّبِ‌اصفهانی، میرزا محمدعلی (1321)، تذکرۀ یخچالیه، تصحیح احمد گلچین گیلانی، چ 3، تهران: شرکت تضامنی حیدری.
مذهّبِ‌اصفهانی، میرزا محمدعلی (1285 ق)، یخچالیه، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای‌اسلامی، ش 1203.
مذهّبِ‌اصفهانی، میرزا محمدعلی (1365 ق)، مدایح معتمدیه، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای‌اسلامی، ش 7673.
مسجدی، حسین (1386)، «سبک بازگشت و شعر اصفهان در قرن سیزدهم»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، ش 49، صص123ـ138.
مسجدی، حسین (1390)، مقدمۀ تذکرۀ مدایح‌المعتمدیه، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1386)، مثنوی معنوی، براساس نسخۀ نیکلسون، تهران: کاروان.
وفازواره‌ای، محمدعلی (1385)، تذکرۀ مآثرالباقریه، تصحیح حسین مسجدی، اصفهان: شهرداری اصفهان.
یعقوبی، پارسا و طیبه فشی (1390)، «گروتسک یا طنزآمیخته در آثار جمال‌‌زاده»، بهار ادب، س 4، ش 3، صص 245ـ254.