Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دورة دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

علم بلاغت، یکی از مهم‌ترین علوم ادبی است که قواعد و اصول آن برای تبیین و توضیح فصاحت و بلاغت کلام به کار می‌رود؛ و علم معانی، یکی از شاخه‌های اصلی بلاغت است که کلام را از نظر معانی ثانوی و موافقت آن با حال و مقام می‌سنجد. نخستین کتاب‌های بلاغی به زبان عربی نگاشته شد و همواره مورد توجه علمای بلاغت فارسی بوده‌است. پایبندی اهل بلاغت فارسی به تعاریف و قواعد بلاغت عربی و بی‌توجهی به تفاوت‌ها و ویژگی‌های کلام در زبان فارسی، باعث بروز اشتباهاتی در منابع بلاغی شده، تاجایی‌که برخی قواعد و اصطلاحات مطرح‌شده در این کتاب‌ها، در زبان فارسی کاربرد ندارد و بیشتر مثال‌ها، عربی است. یکی از مباحثی که در علم معانی با نام «انشای طلبی» بررسی می‌شود، مبحث نداست. تعریف و جایگاه ندا در فارسی و عربی متفاوت است درحالی‌که مباحث مربوط به آن بدون در نظر گرفتن وجوه تفاوت و اختلاف، وارد بلاغت فارسی شده‌است. تبیین وجوه اختلاف مبحث ندا در بلاغت فارسی و عربی، یکی از مباحثی است که نشان می‌دهد بازنگری منابع بلاغی فارسی و تقسیم کلام در علم معانی ضرورت دارد. در این مقاله، با نقد مبحث ندا در حوزۀ علم معانی، کوشش می‌شود جایگاه آن، باتوجه‌به ویژگی‌های دستوری و معنایی تبیین شود. نتایج این تحقیق می‌تواند در اصلاح و بازنگری علم معانی فارسی و نقد مباحث تقسیم کلام نیز به‌کار گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Review on Voice in Persian and Arabic Rhetoric

نویسندگان [English]

  • Masoome Mohammadi 1
  • Ali Asghar Mirbagherifard 2
  • Seyyedeh Maryam Rowzatian 3

1 Ph.D. Graduate in Persian Language & Literature, University of Isfahan

2 Professor in Persian Language & Literature, University of Isfahan

3 Associate Professor in Persian Language & Literature, University of Isfahan

چکیده [English]

Rhetoric is one of the most important literary sciences whose rules and principles are used to explain the eloquence and rhetoric of the word. Semantics is one of the main disciplines of rhetoric that measures the word in terms of its secondary meanings and its compatibility with   the condition and position. The first rhetorical books were written in Arabic and the Persian rhetoricians have always benefited from them. Their adherence to the rules and definitions of Arabic rhetoric and their neglect of the differences and features of speech in Persian language have resulted in mistakes in rhetorical sources, to the extent that some of the terms and rules have been presented in these books are not used in Persian and most of the examples are in Arabic. One of the topics discussed in semantics, under the title of "Insha-ye-Talabi" (it is when the speaker wants something from the audience), is about voice. The definition and also the position of voice in Arabic Language are different from what in Persian, while the related discussions have been entered in Persian rhetoric regardless to the differences. The explanation of these differences between Persian and Arabic rhetoric in discussions about voice makes the review of Persian rhetorical sources and the division of speech in semantics necessary. It has been tried, in present paper, to present an analytic criticism of the position of voice due to its syntactic and semantic features in Persian rhetoric. The results can be used in adjustment of Persian semantics and criticism of speech division discussions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rhetoric
  • semantics
  • Composition
  • voice
  • Persian rhetoric
  • Arabic rhetoric
آق‌اولی، حسام‌العلماء (1373)، درر الادب در فن معانی و بیان و بدیع، چاپ سوم، قم، ستاره.
ابن‌عساکر، علی بن حسن (1415)، التاریخ الکبیر (تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیه...)، تحقیق محمد بن ابی‌سعید عمر بن غرامة العمری، دمشق، دارالفکر.
ابن‌عقیل، بهاءالدین عبدالله (1386)، ترجمۀ شرح ابن‌عقیل بر الفیۀ محمد بن عبدالله بن مالک، ترجمۀ سیدحمید طبیبیان، تهران، امیرکبیر.
امین شیرازی، احمد (1373)، آیین بلاغت (شرح فارسی مختصر المعانی)، بی جا، بی نا.
انوری، علی بن محمد (1337)، دیوان اشعار، به‌اهتمام محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1385)، تاریخ بیهقی، به‌کوشش خلیل خطیب‌رهبر، چاپ دهم، جلد 1، تهران، مهتاب.
تجلیل، جلیل (1370)، معانی و بیان، چاپ پنجم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
تفتازانی، سعدالدین (1411)، مختصر المعانی، قم، دارالفکر.
تقوی، سیدنصرالله (1363)، هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، اصفهان، فرهنگسرای اصفهان.
جرجانی، عبدالقاهر (1404)، دلائل الاعجاز فی علم المعانی، تصحیح امام شیخ محمد عبده و محمد محمود الترکیزی، لبنان، دارالمعرفة.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1362)، دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، زوار.
خیامپور، عبدالرسول (1386)، دستور زبان فارسی، چاپ سیزدهم، تبریز، ستوده.
رجایی، محمدخلیل (1340)، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، شیراز، دانشگاه شیراز.
رضانژاد (نوشین)، غلامحسین (1367)، اصول بلاغت در زبان فارسی، تهران، الزهرا.
سعدی، مصلح‌الدین (1381)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، خوارزمی.
سعدی، مصلح‌الدین (1385)، کلیات سعدی، به‌اهتمام محمدعلی فروغی، تهران، هرمس.
شمیسا، سیروس (1373)، معانی، تهران، میترا.
علوی‌مقدم، محمد و رضا اشرف‌زاده (1376)، معانی و بیان، تهران، سمت.
فرشیدورد، خسرو (1382)، دستور مفصل امروز، تهران، سخن.
قریب، عبدالعظیم و دیگران (1380)، دستور زبان فارسی (پنج استاد)، چاپ ششم، زیر نظر سیروس شمیسا، تهران، فردوس.
مظفر، محمدرضا (1366)، منطق مظفر، ترجمۀ منوچهر صانعی‌دره‌بیدی، بی جا، حکمت.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1384)، مثنوی معنوی، جلد 1، تصحیح محمد استعلامی، تهران، سخن.
نابغة ذبیانی، زیاد بن معاویه (1991)، دیوان نابغة ذبیانی، بیروت، دارالکتاب العربی.
هاشمی، احمد (1381)، جواهر البلاغه، ترجمه و تصحیح محمد خورسندی و حمید مسجدسرایی، چاپ اول، قم، حقوق اسلامی.
هاشمی، احمد (1960)، جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع، مصر، مکتبة التجاریة الکبری.
همایی، جلال‌الدین (1370)، یادداشت‌های علامه جلال‌الدین همایی دربارۀ معانی و بیان، به‌کوشش ماهدخت‌بانو همایی، تهران، هما.