اضافۀ استشهادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

استشهاد و اقتباس آیات قرآنی، در دوره‌های مختلف، همواره از بارزترین ویژگی‌های متون نثر فارسی بوده‌است. طبیعی است که این صنعت خطابی، مانند هر پدیدۀ زبانی، بنابر مقتضیات فکری و ادبی غالب هر دوره، دستخوش تحول و شکل‌‌گردانی شده‌است. بررسی نمونه‌های استشهاد در نثر فارسی از قرن پنجم تا هشتم هجری نشان می‌دهد که این صنعت به مرور زمان از عنصری استدلالی به عنصری بلاغی تغییر شکل یافته و براثر این تحول کارکردی، ساختار زبانی آن نیز از حالت مبسوط و صریح و مستقل به سمت الگویی موجز و مبهم و وابسته حرکت کرده‌است. نتیجۀ نهایی چنین جریانی، ظهور نوع تازه‌ای از ترکیب‌ اضافی در زبان فارسی است که می‌توان آن را «اضافۀ استشهادی» نامید. باتوجه‌به غیاب این نوع ترکیب اضافی در آثار مربوط به دستور زبان فارسی، بررسی جامع ساختمان این ترکیب ضروری است. در این نوشته، عوامل شکل‌گیری، ساختار زبانی و ادبی، الگوها و کارکردهای اضافۀ استشهادی بررسی شده‌‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review on Esteshhadi (confessional) Addition in Persian Prose Works

نویسندگان [English]

  • Roohollah Hadi 1
  • Negin Mozhgani 2
1 Associate Professor in Language & Literature, University of Tehran
2 MA. Graduate in Language & Literature, University of Tehran
چکیده [English]

“Esteshhad” (confession) or “Quranic citation” has always been one of the most outstanding features of Persian prose. Such as any other verbal phenomenon, this literary device has naturally experienced a considerable evolution due to the prevailing intellectual and literary requirements of each period. Surveying several examples of confession in Persian prose from the fifth century up to the eighth AH shows that this device has transformed from reasoning element into a rhetoric element and its lingual structure has changed from an independent, explicit, and expansive state to a concise, ambiguous, and motion-based pattern as a result of this functional evolution. The ultimate result of this is the emergence of a new kind of compound in Persian language that can be called “confessional.” Due to the absence of this kind of compound in Persian grammar books, it seems necessary to carry out a comprehensive review of its structure. Thus, the forming factors, the linguistic and literary structures, and the patterns and functions of confessional compounds are studied in the present paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prose
  • Esteshhad (confession)
  • evolution
  • Function
  • Pattern
  • Additional Combination
  • Grammar
قرآن کریم.
خطیبی، حسین (1386)، فن نثر در ادب پارسی، تهران، زوار.
خواجه عبدالله انصاری (۱۳۵۲)، مجموعۀ رسائل خواجه عبدالله انصاری، به تصحیح محمد شیروانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
خواجه نصیرالدین طوسی (۱۳۶۹)، اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی.
نجم‌الدین رازی (۱۳۵۲)،الف، مرموزات اسدی در مزمورات داوودی، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
ــــــــــ (۱۳۵۲)، ب، رسالۀ عشق و عقل، به تصحیح تقی تفضلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـــــــــــ (۱۳۷۱)، مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد، به تصحیح محمد‌امین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.
روزبهان بقلی شیرازی (۱۳۶۰)، شرح شطحیات، به تصحیح هَنری کُربَن، تهران، طهوری.
سعدالدین وراوینی (۱۳۹۲)، مرزبان‌نامه، به تصحیح خلیل خطیب‌رهبر، تهران، صفی‌علیشاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۱). رستاخیز کلمات، تهران، سخن.
صدری‌نیا، باقر (۱۳۸۸)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی، تهران، سخن.
ظهیری سمرقندی، محمد (1948)، سندبادنامه، به تصحیح احمد آتش، استامبول، وزارت فرهنگ.
عزالدین محمود کاشانی (۱۳۲۵)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، به تصحیح و مقدمه و تعلیقات جلال‌الدین همایی، تهران، سنایی.
عین‌القضات همدانی (۱۳۴۱)، تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، تهران، دانشگاه تهران.
فخرالدین عراقی (۱۳۸۶)، کلیات، به تصحیح نسرین محتشم، تهران، زوار.
فرشیدورد، خسرو (۱۳۸۸)، دستور مفصل امروز، تهران، امیرکبیر.
القلقشندی، الشیخ ابی‌العباس احمد (۱۳۴۰ ق)، صبح‌الاعشی، الجزء الاول، قاهره، دارالکتاب المصریة.
معین، محمد (۱۳۶۳)، اضافه، تهران، امیرکبیر.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1331)، کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار، به تصحیح علی‌اصغر حکمت، جلد اول، تهران، دانشگاه تهران.
ــــــ (۱۳۳۹)، کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار، به تصحیح علی‌اصغر حکمت، جلد چهارم، تهران، ابن‌سینا.
ناصرخسرو قبادیانی (۱۳۳۲)، جامع‌الحکمتین، به تصحیح هَنری کُربَن و محمد معین، تهران، قسمت ایران‌شناسی انستیتو ایران و فرانسه.
نظامی عروضی، احمد بن عمر (۱۳۸۸)، چهار مقاله، به تصحیح محمد قزوینی و تصحیح مجدد محمد معین، به کوشش مهدخت معین، تهران، صدای معاصر.
همایی، جلال‌الدین (۱۳۹۴)، فنون بلاغت، تهران، سخن.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (۱۳۸۳)، کشف‌المحجوب، به تصحیح محمود عابدی، تهران، سروش.