دوگانۀ جاذبیّت و مانعیّت در شعر میراث از اخوان ثالث

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادب فارسی در دانشگاه کردستان

چکیده

شعر میراث، در آخر شاهنامه، از زمان چاپش در 1338 تاکنون با اقبال فراوانی روبه‌رو بوده که بازنشر آن در کتاب‌ها و تارنماهای مختلف نشانۀ این اقبال تواند بود؛ امّا تفسیرهای نوشته شده بر آن، اشارات بسیار اندک و اغلب اشتباهی است که دربارۀ بندهای آشنا در نیمۀ نخست شعر نوشته شده و سایر بندها در نیمۀ دوم فروگذاشته شده که نشان از دیریابی و ابهام‌ بخش‌هایی از آن دارد؛ لذا در این شعر، دوگانه‌ای ناساز (جاذبیّت هم‌زمان با مانعیّت) گرد آمده که توجّه برانگیز است. این جستار به شیوۀ تحلیلی-توصیفی، دیالکتیک خوانش‌ها و نگرش‌ها را با بهره‌گیری از رویکرد زیبایی‌شناسی دریافت می‌کاود و نشان می‌دهد که رویکرد خوانشی به شعر میراث در این شش دهه، اجتماعی بوده است. آنچه باعث دیریابی و بدفهمی شعر شده، رمزگانی سرکش و ناآشناست که تفسیر آنها، می‌تواند گره‌ها را بگشاید و خوانش تازه‌ای را فراروی خواننده بگذارد که این جستار بدان پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dual Attraction and Repulsion in Miras (Heritage) Poem by Akhavan

نویسنده [English]

  • Najmeddin Jabbari
Assistant Professor in Persian Language & Literature, University of Kourdestan
چکیده [English]

The “Heritage” poem in the book of the Ending of Shahnameh has been very popular since its publication, its reprinting in various books and websites being a proof to such a popularity. The interpretations and comments written on it are very limited in number, however. What has been written is the superficial and often-misunderstood interpretations of the popular verses in the first half of the poem. Regarding the second half of the poem, the rest of the verses have been left uninterpreted, indicating the inaccessibility and ambiguity in some parts of the poem. Therefore, in this poem, a contradictory duality (simultaneous attraction and repulsion) is made that is noteworthy. This paper seeks to show in an analytical-descriptive manner that the reading approach to this piece has been social in the past six decades, using the possibilities of aesthetics of reception theory. What causes inaccessibility and misunderstanding of this piece is an unpolished and unfamiliar cipher. Interpreting these codes would untie the knots of the poem and would give the readers a new insight presented in this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Akhavane Sales
  • poem of Miras
  • Narrative
  • aesthetic theory
  • horizon of expectation
  • Contemporary poem
  • Interpretation
آشوری، داریوش (1387)، «سیری در سلوک معنوی مهدی اخوان ثالث»، شهریار شهر سنگستان، (مجموعه مقالات به کوشش شهریار شاهین‌دژی). تهران: سخن، 265- 278.
آل‌احمد، جلال (1370)، «کتابی در سیاست و دفتر شعری در ذم»، ناگه غروب کدامین ستاره (یادنامۀ م.امید)، تهران: بزرگمهر، صص. 85-93.
احمدی، بابک (1393)، ساختار و تأویل متن، چاپ شانزدهم، تهران: مرکز.
اخوان‌ثالث، مهدی (1370الف)، آخر شاهنامه، چاپ دهم، تهران: انتشارات مروارید.
ــــــــــــــــــ (1370ب)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، چاپ سوم، تهران: مروارید.
ــــــــــــــــــ (1369)، ارغنون، چاپ هشتم، تهران: مروارید.
ــــــــــــــــــ (1360)، از این اوستا، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
ــــــــــــــــــ (1355)، بهترین امید (گفتگو و گزیدۀ شعر و نثر) چاپ دوم، تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــ. (1372)، در حیاط کوچک پاییز در زندان، چاپ چهارم، تهران: بزرگمهر.
ــــــــــــــــــ (1371)، صدای حیرت بیدار، زیرنظر مرتضی کاخی، چاپ اوّل، تهران: زمستان.
ــــــــــــــــــ (1376)، عطا و لقای نیمایوشیج، چاپ سوم، تهران: زمستان.
الگود، سیریل (1357)، طب در دورۀ صفویه، ترجمۀ محسن جاویدان، تهران: دانشگاه تهران.
ایگلتون، تری (1380)، پیشدرامدی بر نظریۀ ادبی، ترجمه عبّاس مخبر، ویراست دوم، تهران: مرکز.
براهنی، رضا (1371)، طلا در مس، چاپ اوّل: مؤلّف.
بیهقی، ابوالفضل (1384)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، تهران: علم.
پارسا، هـ. (1370)، «آخر شاهنامه»، ناگه غروب کدامین ستاره، تهران: بزرگمهر، صص. 291-304.
پورنامداریان، تقی (1387)، «در برزخ شعر گذشته و امروز»، شهریار شهر سنگستان (مجموعه مقالات به کوشش شهریار شاهین‌دژی) تهران: سخن، 294-332.
حریری، ناصر (1368)، درباره هنر و ادبیات (گفت و شنودی با مهدی اخوان ثالث)، بابل: کتابسرای بابل.
حسن‌لی، کاووس (1383)، گونه‌های نوآوری در شعر امروز ایران، تهران: ثالث.
حسین‌پور چافی، علی (1390)، جریان‌های شعری معاصر فارسی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
حسینی‌کازرونی، سیّداحمد و کیانی‌شاهوندی، یعقوب (1394)، «بررسی سروده‌های تمثیلی اخوان‌ثالث در زمستان و آخر شاهنامه»، تحلیلونقد متون زبانوادبیات فارسی، ش. 24: صص. 29-47.
حقوقی، محمّد (1371)، شعر زمان ما 2، چاپ دوم، تهران: نگاه.
ــــــــــــــ (1368)، شعر و شاعران، تهران: نگاه.
دستغیب، عبدالعلی (1348)، سایه‌روشن شعر نو پارسی، تهران: فرهنگ.
ریاحی، محمّدامین (1380)، فردوسی، چاپ سوم، تهران: طرح نو.
زرقانی، سیّدمهدی (1383)، چشم‌انداز شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.
زرّین‌کوب، حمید (1358)، چشم‌انداز شعر نو فارسی، تهران: توس.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1391)، حالات و مقامات م.امید، چاپ دوم، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــــــــ (1392)، با چراغ و آینه، چاپ چهارم، تهران: سخن.
طاهباز، سیروس (1370)، دفترهای زمانه (بدرودی با مهدی اخوان ثالث) تهران: مؤلّف.
فرّخزاد، فروغ (1370)، «از یک نوشته»، ناگه غروب کدامین ستاره، تهران: بزرگمهر، صص. 75-81.
فرّخی سیستان (1380)، دیوان فرّخی، به کوشش دکتر محمّد دبیر سیاقی، چاپ ششم، تهران: زوّار.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر یکم، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
کاخی، مرتضی (1370)، باغ بی برگی (یادنامه مهدی اخوان ثالث)، چاپ اوّل، تهران: ناشران.
محمّدعلی، محمّد (1372)، گفتگو با احمد شاملو، دولت‌آبادی، مهدی اخوان ثالث، تهران: قطره.
مسرّت، حسین (1393)، «میراث نیاکان اخوان ثالث و پیوندش با یزد»
نامورمطلق، بهمن (1387)، «یائوس و ایزر: نظریه دریافت» پژوهشنامه فرهنگستان هنر، ش. 11، صص. 93-110.
نظامی عروضی سمرقندی (1341)، چهارمقاله، تصحیح علّامه محمّد قزوینی، به اهتمام دکتر محمّد معین، چاپ ششم، تهران: ابن‌سینا.
نوشمند، محمّدرضا (1396)، «میراث با تحلیلی از زاویۀ دید منتقدین مارکسیست و منتقدینی با بینش تاریخ گرایی نوین» http://rezanooshmand.blogfa.com/post-509.aspx
Abrams, M. H. & Geoffrey G. Harpham (2012), A Glossary of Literary Terms, 10th ed. Boston: Wadsworth.
Tyson, Lois (2006), Critical Theory Today, 2nd ed. New York: Routledge.