Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز

چکیده

از زمانی که قرآن کریم، این معجزۀ الهی بر پیامبر اکرم نازل شد، ادیبان و سخنوران ادب فارسی همچون دیگر ملل، از نظر لفظی و معنوی، از این روح هستی‌بخش بهره‌ها جسته‌اند و آثار خود را به وسیلۀ آن زینت بخشیده‌اند. علمای علوم بلاغی این اثرپذیری‌ها را که گاه آشکار و گاه پنهان بوده‌است، به نام‌های اقتباس، تضمین، تلمیح، حل و... نامیده‌اند. با پژوهش در کتاب‌هایی که به اثرپذیری از قرآن با توجه به صنایع ادبی پرداخته‌اند و نیز مثال‌های ارائه‌شده در آن‌ها، به نظر می‌رسد که بعضی دو صنعت «اقتباس» و «تضمین» را یک صنعت به حساب آورده‌اند و تفاوتی بین آن دو قائل نشده‌اند. در این مقاله، با جستجو در کتاب‌های بلاغی و ادبی و نیز در شواهد مثال، تفاوت اقتباس و تضمین و مرز بین آن دو مشخص می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Boundary of Adaptation and Implication with the Approach of Effectiveness of the Qur'an

نویسنده [English]

  • maryam zibaeenejad

faculty member of Islamic Azad University of Shiraz

چکیده [English]

Just like the literary characters of other nations, the Persian writers and speakers have greatly benefited the Holy Qur'an, the divine miracle had been revealed to the great prophet of Islam (PBUH), both literally and spiritually, and have used It to adorn their works. The rhetoricians have called these sometimes obvious and sometimes hidden effects: adaptation, implication, allusion, etc. Studying the works have been produced under the influence of Holy Qur'an with regard to the literary industries and the analysis of their examples, some writers seem  considering the two industries of adaptation and implication the same, accepting no difference  between them. Through the study of rhetorical and literary books and looking at the evidences and examples, it has been tried in present research to determine the boundary and the differences between "adaptation" and "implication".

کلیدواژه‌ها [English]

  • adaptation
  • Implication
  • Holy Qur'an
  • Verse
  • Evidences
  • Rhetoric
  • Literary Industries
آهنی، غلامحسین (1360)، معانی بیان، چ 2، تهران، بنیاد قرآنی.
ابن الطّیب، أبی‌بکر محمد (1972م.)، اعجاز القرآن، به تحقیق سید احمد صقر، چ 3، قاهره، دارالمعارف.
انوری، اوحدالدّین محمد (1364)، دیوان (مقطّعات‌ـ غزلیات‌ـ رباعیات)، به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، چ 2، تهران،‌ علمی و فرهنگی.
جاحظ، عمروبن بحر (1395ق.)، البیان و تبیین، تحقیق و شرح از عبد السّلام محمّد هارون، مصر، مکتبة الخانجی.
جرجانی، عبدالقاهر (1401ق.)، اسرار البلاغة فی علم البیان، تحقیق و تعلیق از سید محمد رشیدرضا، بیروت، دارالمعرفة.
حلبی، علی‌اصغر (1372)، تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، چ 2، تهران، اساطیر.
خرّمشاهی، بهاءالدّین، (1372)، قرآن‌پژوهی، چ 1، تهران، مرکز نشر فرهنگی مشرق.
دهخدا، علی‌اکبر (1372)، لغتنامه، چ 1، تهران، دانشگاه تهران.
رادفر، ابوالقاسم (1368)، فرهنگ بلاغی‌ـ ادبی، چ 1، تهران، اطّلاعات.
رازی، شمس‌الدّین محمّدبن قیس (1314)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیح محمدبن عبدالوهّاب قزوینی، تصحیح ثانوی از محمدتقی مدرّس رضوی، تهران، خاور.
راستگو، سید محمد (1376)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، چ 1، تهران، علمی و فرهنگی.
رامی تبریزی، حسن‌بن محمّد (1341)، حقایق الحدائق، به تصحیح سید محمدکاظم امام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
رنجبری حیدرباغی، احمد (1385)، ظریفان و قرآن، قم، رازبان.
زرّین‌کوب، عبدالحسین (1354)، نقد ادبی، چ 2، تهران، امیرکبیر.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (1385)، غزلیات، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، سخن.
ــــــــــــــــــــــــ (1376)، کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر.
سکاکی، ابن‌یعقوب یوسف (بی‌تا)، مفتاح العلوم، قم، کتابخانۀ ارومیه.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم (1341)، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرّس رضوی، تهران، کتابخانۀ ابن‌سینا.
سیاح، احمد (بی‌تا)، فرهنگ بزرگ جامع نوین المنجد، چ 9، تهران، کتاب‌فروشی اسلام.
سیوطی، جلال‌الدّین عبدالرّحمن (1363)، الإتقان فی علوم القرآن، به تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، چ 1، تهران، امیرکبیر.
شمیسا، سیروس (1370)، معانی و بیان، چ 1، تهران، آزمایشی متون درسی.
شیرازی، احمد امین (1369)، آیین بلاغت، چ 1، قم، چاپخانۀ دفتر تبلیغات اسلامی.
صفی‌پور، عبدالرّحیم (بی‌تا)، منتهی‌الإرب فی لغة العرب، کتابخانۀ سنایی.
ضیف، شوقی (1378)، البلاغة تطوّر و تاریخ، مصر، دارالمعارف.
طبیبیان، محمّد (1386)، فرهنگ لاروس، تهران، امیرکبیر.
عبدالباقی، محمّدفؤاد (1364)، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره، دارالکتب المصریة.
عسکری، ابوهلال حسن (1372)، معیار البلاغة، ترجمۀ دکتر محمدجواد نصیری، تهران، دانشگاه تهران.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین (1342)، منطق‌الطیر، به اهتمام صادق گوهرین، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فرشیدورد، خسرو (1363)، دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، تهران، امیرکبیر.
مازندرانی، محمّدهادی (1376)، انوار البلاغة، به کوشش محمدعلی غلامی‌نژاد، چ 1، تهران، دفتر میراث مکتوب.
معین، محمّد (1342)، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.
ناشر، عبدالحسین، (بی‌تا)، دررالأدب، قم، الهجرة.
نشاط، محمود (1346)، زیب سخن، تهران، کتب ایران.
نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن یوسف (1334)، مخزن الأسرار، به تصحیح وحید دستگردی، چ 3، تهران، کتابخانۀ ابن سینا.
واعظ کاشفی سبزواری، میرزاحسین (1369)، بدایع الأفکار فی صنایع الأشعار، ویراستۀ میرجلال‌الدّین کزّازی، چ 1، تهران، نشر مرکز.
الهاشمی، احمد (1410 ق.)، جواهر البلاغة، چ 2، قم، مکتب اعلام اسلامی.
همایی، جلال‌الدّین (1361)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ 2، تهران، توس.