بررسی مفهوم‌سازی‌های «چشم» در غزلیات حافظ از دیدگاه شناختی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه پیام نور، تهران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران

چکیده

علوم شناختی به برررسی ماهیت فعالیت‌های ذهنی می‌پردازند. از دیدگاه شناختی، «استعاره» درک یک حوزۀ مفهومی بر اساس حوزۀ مفهومی دیگر است. در زبان‌شناسی شناختی، استفاده از اعضا و فیزیک بدن به عنوان منبعی برای مفهوم‌پردازی فرهنگی مفاهیم روزمره بسیار مورد توجه است. در این پژوهش، به بررسی مفهوم‌سازی‌های عضو «چشم» در غزلیات حافظ در چارچوب زبان‌شناسی شناختی پرداخته شده‌است. این تحقیق در پی دستیابی به دو پاسخ ‌است: 1ـ در مفهوم‌سازی «چشم» در غزلیات حافظ، از کدام مفاهیم مبدأ کمک گرفته شده‌است؟ 2ـ کدام یک از ابزارهای شناختی چهارگانۀ گسترش، پیچیده‌سازی، ترکیب و پرسش که باعث تمایز زبان شعر از زبان روزمره می‌شوند، کاربرد بیشتری در آفرینش استعارات مبتنی بر «چشم» داشته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در بیشتر استعارات، «چشم» به صورت مفهومی انتزاعی در حوزۀ مقصد با مفاهیم عینی‌تری مفهوم‌سازی شده‌است؛ به عبارتی، چشم از مفاهیمی همچون انسان، ظرف و شیء به عنوان حوزۀ مبدأ بهره گرفته‌است. همچنین، بیشترین مفهوم‌سازی چشم در حوزۀ مبداء ظرف به چشم می‌خورد. در باب کاربرد انواع سازوکارهای شناختی چهارگانه نیز می‌توان گفت که سازوکار «ترکیب» بیشترین کاربرد را در مفهوم‌سازی چشم در اشعار حافظ به خود اختصاص داده‌است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study of "Eye" Conceptualizations in Hafiz's Sonnets from a Cognitive Point of View

نویسندگان [English]

  • Narjesbanoo Sabouri 1
  • Asiyeh Zabihnia Omran 2
1 Assistant Professor in Department General Linguistics, Payame Noor University, Tehran
2 Associate Professor in Department Persian Language& Literature, Payame Noor University, Tehran
چکیده [English]

The nature of mental activity is one of the issues are being studied in cognitive science. From a cognitive point of view, understanding a conceptual domain based on another conceptual context is "metaphor". The use of body organs, as a source of cultural conceptualization of everyday concepts, is very considered in cognitive linguistics. The conceptualizations of "eye" in Hafiz's sonnets has been analyzed in the context of cognitive linguistics in present study. This research is to answer two questions: 1) what is the source concept in the "eye" conceptualization in Hafiz's sonnets? And, 2) which of the quadruple tools of expansion, complexity, composition, and question, that make the language of poetry different, are applied more in creation of "eye" metaphors? Findings show that "eye", in most metaphors, has been conceptualized as an abstract concept in destination domain with more objective concepts. In other words, "eye" benefits concepts such as human, vessel, and object as a source domain. The most conceptualization of the "eye' is also seen in the source domain of vessel. It can be said that "combination" is the most used mechanism in conceptualization of "eye" in the poems of Hafiz, regarding the application of various types of cognitive mechanisms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conceptual metaphor
  • eye
  • Hafiz' sonnets
  • cognitive tool

مراجع

استاک‌ول، پیتر. (1393). درآمدی بر شعرشناسی شناختی. ترجمۀ لیلا صادقی. تهران: مروارید.
پورابراهیم، شیرین و مریم‌سادات غیاثیان. (1392). «بررسی خلاقیت‌های شعری حافظ در مفهوم‌سازی عشق». نقد ادبی. ش 23. صص 59ـ82.
حافظ، شمس‌الدّین محمد. (1367). دیوان. به‌ اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. چ 5. تهران: زوار.
ــــــــــــــــــــــ . (1363). دیوان. به‌ اهتمام سیدمحمدرضا جلالی نائینی و نذیر احمد. تهران: امیرکبیر.
خرمشاهی، بهاء‌الدّین. (1366). حافظ‌نامه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
شریفیان، فرزاد و لیلا اردبیلی. (1390). «مفهوم‌سازی‌های واژۀ دل در زبان فارسی روزمره». انسان‌شناسی. س 9. ش 15. صص 48ـ63.
صفوی، کوروش. (1387). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
طبیبیان، سید حمید. (1363). فرهنگ عربی‌ـ فارسی. تهران: امیرکبیر.
قادری، سلیمان. (1392). «استعاره، بدن و فرهنگ: مفهوم‌پردازی دل، جگر و چشم در بوستان سعدی». نقد ادبی. ش 23. صص 105ـ123.
قادری، سلیمان و منوچهر توانگر. (1392). «تحلیل شناختی پاره‌ای از استعاره‌های دل در بوستان سعدی». زبانشناسی و گویش‌های خراسان. ش 1. صص 21ـ51.
معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
نی‌مایر، سوزان. (1390). «از ته قلب: بررسی‌های مجاز و استعاری». ترجمۀ تینا امراللهی. استعاره و مجاز با رویکردی شناختی. ترجمۀ فرزان سجودی و همکاران. تهران: نقش‌جهان.
هاوکس، ترنس. (1380). استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز.
Geldner, K. F. (1886-1896). Avesta the Sacred Books of the Parsis. Stuttgart.
Gibbs, R. W. (1999). "Taking Metaphor out of our Heads and Putting It into the Cultural World". Metaphor in Cognitive Linguistics. R. W. Gibbs and G. G. Steen (eds.). Amsterdam: John Benjamin. Pp. 145-146.
ـــــــــــــــــ. (2005). Embodiment and Cognitive Sciences. Cambridge: Cambidge University Press.
Johnson, M & Tim R. (2007). "We Are Live Creatures". Body, Language and Mind . Berlin/ NewYork: Mouton de Gruyter. Pp. 17-54.
Kövecses, Z. (2000). Metaphor and Emotion: Language, Culture and Body in Human Feeling. Cambridge: Cambridge University Press.
ـــــــــــــــــــ. (2010). Metaphor, A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Lakoff, G. (1993). "The Contemporary Theory of Metaphor". Metaphor and Though. Andrew Ortony (ed.). Cambridge: Cambridge University Press. Pp. 202-205.
ـــــــــــــــــــــــ. (1987). Women, Fire and Dangerous Things. Chicago: Chicago University Press.
Lakoff, G. & Mark J. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: Chicago University Press.
Lakoff, G & Mark T. (1989). More than Cool Reason. Chicago: Chicago University Press.
Pokorny, J. (1994). Indogermanisches Etymologisches Worterbuch. Tubingen: Tubingen.
Saeed, J. I. (1997). Semantics. Oxford: Oxford University Press.
Sharifian, F. (2011). Cultural Conceptualizations and Language. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
Yu, N. (2009). The Cinese Heart in a Cognitive Perspective. Berlin/ NewYork: Mouton de Gruyter.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 آذر 1395
  • تاریخ بازنگری: 03 مهر 1396
  • تاریخ پذیرش: 24 آبان 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار