وزن دوری چیست؟

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

چکیده

مقالۀ حاضر کوششی برای به دست‌ دادن توصیفی استوار از گونه‌ای از وزن‌های فارسی به نام «وزن دوری» است. وزن‌پژوهان وزن دوری را بر پایۀ کاربرد آن، و نه ساختار عروضی تعریف کرده‌اند. از همین ‌روی، از دست ‌یافتن به توصیفی فراگیر از آن بازمانده‌اند. از آنجا که رابطۀ معنی‌داری میان وزن‌های دوری و دایره‌های عروضی وجود دارد، برای تعریف دقیق هر وزن دوری، نخست باید دایرۀ مخصوص بدان را با رویکردی توصیفی بررسی کرد. وزن دوری چیزی جز یک دایرۀ عروضی نیست که برخی از هجاهای آن حذف، یا به جای آن‌ها درنگ گذاشته ‌شده‌است. باید توجه داشت که وزنهای دوری در گروه وزنهای متناوب دسته‌بندی می‌شوند؛ اما میان وزنهای دوری و دیگر وزنهای متناوب تفاوتی بنیادین وجود دارد و این تفاوت به شیوة ساخته شدن این وزنها برمی‌گردد. هر وزن دوری یک وزن متناوب است اما هر وزن متناوب یک وزن دوری به شمار نمی‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

What is a Cyclic Metre?

نویسنده [English]

  • Vahid Idgah Torqabehi
Assistant professor in Department Persian Language and Literature, University of Tehran
چکیده [English]

The present study is to provide a consistent description for a kind of Persian meter known as dowri (cyclic) meter. Those researchers who study meter have mostly defined the cyclic meter on the basis of its application rather than its metrical structure, so they have not been able to describe it comprehensively. Since there is a significant relation between the cyclic meters and prosodic circles, the special circle of each cyclic meter should be initially analyzed through a descriptive approach in order to get an accurate definition of it. A cyclic meter is nothing but a prosodic circle that some of its syllables are omitted, or are replaced with a pause. It should be noted that the cyclic miters are grouped into double meters category , but they differ from double meters . this fundamental difference is related to the way these meters are made . Every cyclic meter is double meter , but not each double meter is a cyclic one.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • cyclic metres
  • pause
  • silence
  • Persian prosody
  • prosodic circles
ادیب طوسی، محمدامین. (1339). «یک پیشنهاد تازه در فنّ عروض». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز. س 12. ش 55. صص 360ـ 396.
بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1344). کلیات دیوان. ج 1: غزل‌ها. با تصحیح خال‌محمد خسته و مقدمۀ خلیل‌االله خلیلی. کابل: فروغی.
خاقانی، افضل‌الدّین بدیل. (1382). دیوان خاقانی. به کوشش ضیاءالدّین سجادی. تهران: زوّار.
خانلری، پرویز. (1361). وزن شعر فارسی. تهران: توس.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. (1386). غزل‌های حکیم سنایی غزنوی. به تصحیح یداالله جلالی پندری. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1380). دیوان. تصحیح و تحشیۀ محمدتقی مدرس رضوی. تهران: سنایی.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1356). کلیّات اشعار. چاپ عکسی از دستنویس کابل (نگاشتۀ سدۀ 6). کابل: انتشارات بیهقی.
شمیسا، سیروس. (1385). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: فردوس.
شهریار، محمدحسین. (1385). دیوان. تهران: نگاه.
طوسی، خواجه نصیر. (1363). معیارالأشعار. به‌اهتمام محمّد فشارکی و جمشید مظاهری. اصفهان: سهروردی.
قیس رازی، شمس‌الدّین محمد. (1360). المعجم فی معاییر اشعار المعجم. به تصحیح محمد قزوینی. با مقابله و تصحیح مجدّد محمدتقی مدرس رضوی. تهران: زوّار.
مدرسی، حسین. (1380). فرهنگ توصیفی اصطلاحات عروض. تهران: سمت.
ــــــــــــــ . (1384). فرهنگ کاربردی اوزان شعر فارسی. تهران: سمت.
منوچهری دامغانی، احمدبن قوص. (1381). دیوان. به‌ کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوّار.
نجفی، ابوالحسن. (1386). طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
وحیدیان کامیار، تقی. (1367). وزن و قافیۀ شعر فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
همایی‌، جلال‌الدّین. (بی‌تا). «یک قاعدۀ شعری». مجلّۀ مهر. س 1. ش 5. صص 348ـ355.