Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

در اندیشۀ عرفانی، علاوه بر «مقام عاشقی» به عنوان مقام اولیای مشهور، «مقام معشوقی» وجود دارد که مقام اولیای پنهان و مستور است. در این مقاله، با بررسی نظریه‌های بزرگان تصوّف از آغاز تا پایان سدۀ هفتم هجری درمی‌یابیم که چنین دیدگاهی دربارۀ مراتب عشق، در اندیشه‌های احمد غزالی، عین‌القضات همدانی، روزبهان بقلی شیرازی، شمس تبریزی و سلطان‌ولد آمده‌است و برآمده از عبارت «یُحِبُّهم» در قرآن و حدیثی از پیامبر اکرم(ص) است. در اندیشۀ متعالی عرفانی، مقام معشوقی، بسیار برتر از مقام عاشقی است. سالک در مراتب عشقِ به حق به مرتبه‌ای می‌رسد که جایگاه عاشق و معشوق عوض می‌شود و این‌ بار خدا عاشق بنده است و بنده در جایگاه معشوقی قرار دارد. رسیدن به چنین مقامی مستلزم دیدار سالک با فردی است که به مقام معشوقی رسیده‌است. به زعم سلطان‌ولد، شمس تبریزی از جمله کسانی است که به مقام معشوقی رسیده‌است و مولانا نیز پس از دیدار با شمس به این مقام نائل می‌شود. با مطالعۀ زندگی مولانا به عنوان نمونه، و تطبیق «مقام معشوقی» او با نظریۀ «فردانیّت» به این نتیجه می‌رسیم که مراحل رسیدن به این مقام، مطابق با مراحل دستیابی به فردیّت (کشفِ سایه، انکشافِ آنیما، تجلّیِ پیر خردمند و...) در اندیشۀ کارل گوستاو یونگ است و شمس تبریزی به عنوان پیر خردمند، شخصیت مولانا را گسترش داده، به تولّد دوباره رسانده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparative Study of Beloved Position in Mowlana's Viewpoint on the Basis of Carl Gustav Jung's Individuation Process

نویسندگان [English]

  • Shokrollah Pouralkhas 1
  • Bizhan Zahiri Nav 1
  • Ja'afar Eshghi 2

1 Associate Professor, Department of Persian Language & Literature, University of Mohaghegh

2 Ph.D. Candidate in Department of Persian Language & Literature, University of Mohaghegh Ardabili

چکیده [English]

In mystical thought, in addition to high position of "love" as a place for famous characters, there is a "beloved" position which is considered as a place for hidden and mystic characters. Examining the theories of the great Sufis from the beginning up to the end of the 7th century AD, it can be claimed that there is such a viewpoint about different steps of love in the works by Ahmad al-Ghazali, 'Ain al-Quzat Hamedani, Roozbehan Baghi Shirazi, Shams Tabrizi and Sultan Walad, derived from the phrase "یُحِبُّهم" (He loves them), a Quranic term that has repeated in a hadith from the Holy Prophet (pbuh).  In comparison with the position of "lover", "beloved" places in a very higher position in transcendental mystical thought. At the level of love for God, the wayfarer comes to a place in which the position of lover and beloved changes, and this will be the time God loves the creature, and he stands on the position of beloved one. Anyone who wants to achieve such a position should meet someone who has already reached the position of beloved. According to Sultan Walad, Shams Tabrizi is one of those who has already reached the position of beloved, and Mowlana is also attained this position after meeting him. By studying Mowlavi's life as an example, and adapting the procedure he passed to get the "beloved position" to what was introduced by Jung as individuation process (exploring the shadow, emerging of anima, personification of the wise), it can be concluded that these two processes are adaptable, and Shams Tabrizi, as a wise man, has brought about the evolution of Mowlavi's personality and his rebirth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Beloved Position, Mowlavi, Carl Gustav Jung, Individuation Process
  • the Wise, Personality evolution
افلاکی العارفی، شمس‌الدّین احمد (1362)، مناقب العارفین، با تصحیحات، حواشی، تعلیقات و به‌ کوشش تحسین یازیجی،  تهران، دنیای کتاب.
امامی، صابر (1382)، «مولانا و کهن‌الگوهای یونگ: تجربۀ دیدار با خویشتن»، فصلنامۀ هنر، ش58، صص8ـ16.
بقلی شیرازی، روزبهان‌ (1366)، عبهر العاشقین، به‌ تصحیح و مقدمۀ فارسی و فرانسوی هانری کُربن و محمد معین، تهران، کتابخانۀ منوچهری.
بیانی، شیرین (1384)، دمساز دو صد کیش: دربارۀ مولانا جلال‌الدّین، تهران، جامی.
بیلسکر، ریچارد (1384)، یونگ، ترجمۀ حسین پاینده، تهران، طرح نو.
پالمر، مایکل (1395)، فروید، یونگ و دین، ترجمۀ محمد دهگان‌پور و غلامرضا محمودی، تهران، رشد.
پورجوادی، نصرالله (1394)، دریای معرفت (از بایزید بسطامی تا نجم دایه)، تهران، هرمس.
جعفری، محمدتقی (1362)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدّین محمد بلخی، تهران، اسلامی.
زمانی، کریم (1393)، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر ششم، تهران، اطلاعات.
ــــــــــ  (1394)، میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدّین محمد بلخی، تهران، نشر نی.
سپهسالار، فریدون‌بن احمد (1387)، رسالۀ سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدافشین ‌وفایی، تهران، سخن.
ستاری، جلال (1388)، عشق‌نوازی‌های مولانا، تهران، نشر مرکز.
سلطان‌ولد، محمد‌بن محمد (1376)، ولدنامه، به ‌تصحیح جلال‌الدین همایی و ‌اهتمام ماهدخت‌بانو همایی، تهران، مؤسسۀ نشر هما.
شایگان، داریوش (1392)، هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران، فرزان‌روز.
شمس تبریزی، محمدبن علی (1391)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، تهران، خوارزمی.
صادقی حسن‌آبادی، مجید (1386)، «غم و شادی در تجربۀ دینی مولوی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، د2، ش49، صص75ـ90.
صدری‌نیا، باقر (1388)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی، تهران، سخن.
صرفی، محمدرضا و جعفر عشقی (1387)، «نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی»، نقد ادبی، س1، ش3، صص59ـ88.
صفا، ذبیح‌ا‌لله (1351)، تاریخ ادبیات در ایران، ج3 (بخش اول)، تهران، دانشگاه تهران.
صلاحی، عسگر و جعفر عشقی (1394)، «بررسی نمودهای منفی آنیما در ادبیات و اسطوره‌ها»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س11، ش40، صص263ـ289.
طاهری، قدرت‌ا‌لله (1392)، روایت سرّ دلبران: بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی، تهران، نشر علمی.
طغیانی، اسحاق و تقی اجیه (1392)، «نگاه قرآن‌مدارانۀ مولوی در معنوی‌سازی هیجان غم»، پژوهش‌های ادبی ـ قرآنی، س1، ش1، صص77ـ98.
عین‌القضات همدانی، عبدالله‌بن محمد (1377)، تمهیدات، با مقدمه، تصحیح، تحشیه و تعلیق عفیف عسیران، تهران، کتابخانۀ منوچهری.
غزالی، احمد‌بن محمد (1359)، سوانح، بر اساس تصحیح هلموت ریتر، با تصحیحات جدید، مقدمه و توضیحات نصرالله پورجوادی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
فروزانفر، بدیع‌الزّمان (1315)، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد، مشهور به مولوی، تهران، چاپخانۀ مجلسی.
کتابی، احمد (1394)، از دریای معارف مولانا، تهران، اطلاعات.
گولپینارلی، عبدالباقی (1375)، مولانا جلال‌الدّین: زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آن‌ها، ترجمه و توضیح توفیق سبحانی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
محمدی آسیابادی، علی (1390)، مولوی و اسرار خاموشی: فلسفه، عرفان و بوطیقای خاموشی، تهران، سخن.
موحّد، محمدعلی (1389)، قصّۀ قصّه‌ها: کهن‌ترین روایت از ماجرای شمس و مولانا، تهران، کارنامه.
مورنو، آنتونیو (1380)، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران، نشر مرکز.
مولوی، محمد‌بن محمد (1358)، فیه ما فیه، تصحیحات و حواشی بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــ (1376)، کلیات شمس تبریزی، به ‌انضمام شرح حال مولوی به قلم بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــ  (1377)، مثنوی معنوی،بر اساس نسخۀ قونیه، به ‌تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران، علمی ‌و فرهنگی.
ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1367)، نمادگرایی (سمبولیسم) در ادبیات نمایشی، تهران، برگ.
هال، کالوین اس. و ورنون جی. نوردبای (1375)، مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ، ترجمۀ محمدحسین مقبل، تهران، مرکز فرهنگی انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلّم.
یونگ، کارل گوستاو (1370)، روان‌شناسی و دین، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، با همکاری انتشارات امیرکبیر.
ـــــــــــــــــ (1376)، چهار صورت مثالی: مادر، ولادت مجدد، روح، چهرۀ مکار، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد، آستان قدس رضوی.
ـــــــــــــــــ(1377)، انسان و سمبل‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران، جامی.