Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور رشت

چکیده

نشانه‌شناسی به گونه‌ای نظام‌مند به بررسی، تحلیل، تفسیر و فهم نشانه‌های متن می‌پردازد. یکی از مشخصه‌های بنیادین روایت‌های عرفانی، رمزپردازی است. در این نوشتار برای رمزگشایی و تفسیر روایت‌ها، دریافت متن و فهم کارکردهای روایی آن، به نشانه‌شناسی عناصر روایی در سه اثر اصیل و تأثیرگذار کشف‌المحجوب، رسالۀ قشیریه و تذکرة‌الاولیاء پرداخته‌ایم. یکی از رویکردهای کارآمد نشانه‌شناسی و متناسب با افق روایت‌های عرفانی، روش چارلز سندرس پیرس است. با توجه به اهمیتی که نظریۀ پیرس برای تعبیر و تفسیر قائل است و بر کارکرد ارجاعی نشانه‌ها تأکید می‌کند، عناصر روایی روایت‌های عرفانی را در سه اثر یادشده بر اساس رویکرد پیرس بررسی کرده‌ایم. این عناصر شامل شخصیت‌ها، تقابل و تضاد، تکانه و پیوند، زاویۀ دید و تمهید زمانی است. مهم‌ترین مشخصۀ نشانه‌های روایی، باهم‌بودگی آن نشانه‌ها با تناقض و تضاد است که از مشخصه‌های تجربۀ امر قدسی است. همچنین، این باهم‌بودگی شیوه‌ای است برای مقابله با اندیشه‌های ظاهری و رسمی، تا نشان دهد که این تجربۀ دینی و سلوک عارفانه است که مایۀ تحوّل و ارتقای روحی می‌شود. بر این اساس، آشکارگی ضدروایت، عناصر و شخصیت‌های منفی نیز در بافت ساختار روایت‌ها تبیین می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semiotics of Narrative Elements in Mystical Narratives

نویسندگان [English]

  • Hadi Dehghani.Y 1
  • Fatemeh Edraki 2

1 Assistant professor. Persian language & literature, Farhangian UNI

2 Ph. D. Graduate in Department of Linguistics Department of Persian Language & Literature, Payame Noor University, Rasht

چکیده [English]

Semantics examines, analyzes, interprets and understands the signs of the text systematically. Coding is one of the basic features of mystical narratives. It has been tried, in present study, to decode and interpret narratives, to realize the text and to understand its narrative functions, referring the semiotics of narrative elements in three authentic and influential works of Persian literature:  Kashf-ul-Mahjoob, Resalat al- Qusheyriyyeh and Tazkirat al-Awliyā. One of the most effective approaches to semiotics, which is consistent with the horizons of mystical narratives, is the approach used by Charles Sanders Peirce. Through his approach, considering its focus on interpretation and its emphasis on referential functionality of the signs, the narrative elements have been examined in mystical stories of three mentioned works. These elements include characters, contrast and opposition, impulse and association, point of view, and timing arrangement. The most important feature of narrative signs is their coherence with contrast and opposition, something that can be attributed to an experience of the Holy Affairs. This coherence is also a way through which the confrontation to formal and apparent thoughts happens to show that this type of religious experience and mystical conduct is what makes mental development and spiritual transformation possible. Accordingly, anti-narrative disclosure and negative elements and characters have been explained in the structure of narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semiotics
  • Sign
  • Mystical narrative
  • Narrative elements
  • Kashf-ul-Mahjoob
  • Qusheyriyyeh
  • Tazkirat al-Awliyā
قرآن کریم.
اتو، رودلف، (1380)، مفهوم امر قدسی، ترجمۀ همایون همتی، چ1، تهران، نقش جهان.
آکمپیس، توماس، (1389)، تشبّه‌ به مسیح، ترجمۀ سایه میثمی، چ3، تهران، هرمس.
برتلس، یوگنی ادواردویچ، (1376)، تصوف و ادبیات تصوف، ترجمۀ سیروس ایزدی، چ2، تهران، امیرکبیر.
بویس، مری، (1384)، «بی‌بی شهربانو و خاتون پارس»، ترجمۀ همایون صنعتی، بخارا، ش46، صص136ــ 116.
پرینس، جرالد، (1391)، روایت‌شناسی، شکل و کارکرد روایت، ترجمۀ محمد شهبا، چ1، تهران، مینوی خرد.
تودوروف، تزوتان، (1388)، بوطیقای نثر؛ پژوهش‌هایی نو دربارۀ حکایت، ترجمۀ انوشیروان گنجی‌پور، چ1، تهران، نشر نی.
توکلی، حمیدرضا، (1386)، «نشانه‌شناسی واقعۀ دقوقی»، مطالعات عرفانی، ش5، صص4ـ34.
چندلر، دانیل، (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چ3، تهران، سورۀ مهر.
داد، سیما، (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ4، تهران، مروارید.
دیرینگر، ریچارد و دیوید اُلر، (1396)، نشانه‌شناسی انگارۀ خدا در روان‌شناسی دین، ترجمۀ هادی دهقانی یزدلی و محمدرضا پاشایی، چ1، تهران، آناپنا.
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1390)، جستجو در تصوف ایران، چ12، تهران، امیرکبیر.
سجودی، فرزان، (1378)، نشانه‌شناسی کاربردی، چ1، تهران، نشر علم.
عطار، فریدالدین محمد، (1391)، تذکرۀ‌الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، چ23، تهران، زوّار.
فاولر، راجر، (1390)، زبان‌شناسی و رمان، ترجمۀ محمد غفاری، چ1، تهران، نی.
فروهر، نصرت‌االله، (1387)، سرچشمه‌های عرفان، چ1، تهران، نشر افکار.
قشیری، عبدالکریم‌بن هوزان، (1381)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ حسن‌بن احمد عثمانی، به‌تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ7، تهران، علمی و فرهنگی.
گیرو، پی‌یر، (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، چ3، تهران، آگاه.
کمبل، جوزف، (1389)، قدرت اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر، چ6، تهران، نشر مرکز.
کوری، گریگوری، (1391)، روایت و راوی‌ها، ترجمۀ محمد شهبا، چ1، تهران، مینوی خرد.
مشرف، مریم، (1388)، نشانه‌شناسی تفسیر عرفانی، چ1، تهران، سخن.
مکاریک، ایرنا ریما، (1388)، دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چ1، تهران، آگه.
مورتی، کریشنا، (1393)، تعالیم کریشنا مورتی، ترجمۀ محمدجعفر مصفا، چ5، تهران، قطره.
مورنو، آنتونیو، (1388)، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، چ5، تهران، مرکز.
نصر، حسین، (1388)، معرفت و امر قدسی، ترجمۀ فرزاد حاجی میرزایی، چ3، تهران، فرزان روز.
ناظمیان، هومن، (1393)، از ساختارگرایی تا قصه، چ1، تهران، امیرکبیر.
وبستر، راجر، (1382)، پیش‌درآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ الهه دهنوی، چ1، تهران، روزنگار.
هجویری، علی‌بن عثمان (1384)، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چ2، تهران، سروش.
یونگ، کارل گوستاو، (1387)، انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، چ6، تهران، جامی.
Abrams M. H., Geoffery Galt Harpham, (2009), A Glossary of Literary Terms, 9th ed., Boston, Wadsworth Cengage Learning.
Barnard, Alan & Jonathan Spencer (Ed.), (2002), Encyclopedia of social and cultural anthropology, 1th ed., London, Routledge.
Castle, Gregory, (2007), The Blackwell Guide to Literary Theory, Oxford, UK, Blackwell.
Eagleton, Terry, (1996), Literary Theory, An Introduction, 2th ed., UK, Blackwell.
Guerin, Wilfred L., Labor Earle G., Morgan Lee, Reesman Jeanne C., Willingham John R. ,(2005), A handbook of critical approaches to literature, Fifth edition, New York, Oxford University Press.
Matsumoto David; General editor, (2009), The Cambridge Dictionary of Psychology, New York, Cambridge University Press.
Selden, Raman & Widdowson, Peter, (2005), A Reader’s guide to contemporary literary theory, Fifth edition, London, Pearson.