Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

چکیده

از دیرباز تاکنون یکی از دغدغه‌های انسان، چگونگی برخورد با طبیعت، توجیه و فرجام‌کار جهان بوده‌است. به همین منظور، در زندگی خویش از طریق باورهای هستی‌شناسانه، به تبیین‌کائنات و چگونگی‌آفرینش پرداخته‌است. یکی از این باورهای اسطوره‌ای، «آیین زروان» است. باید گفت که آیین زروانی در تاریخ مزدیسنا به منزلۀ امر گذرنده و غیرثابتی نبوده، بلکه یکی از مبانی اوّلیۀ آیین زرتشتی محسوب می‌شد. بعضی «زروان» را مکان مطلق (ثواش) و بعضی او را زمان مطلق دانستند و گاهی مفهوم (قدر) و سرنوشت نیز داشته‌است. ضرورت بررسی این مسئله در اهمیت درک نکته‌ها و اعتقادهای دیرین است که پرده از معانی و رموز شاهنامه برمی‌دارد و باعث گره‌گشای بعضی از پیچیدگی‌ها می‌شود؛ زیرا حکیم فردوسی میان پدیده‌های شگفت‌انگیز اسطوره و قهرمانانی‌ که وجودشان در حماسه ضروری است، تلفیقی ایجاد کرده، اسطوره و حماسه را به یکدیگر اتصال داده‌است. مسئله این است که آیا می‌توان تجلّی «زروان» را در شاهنامۀ فردوسی با هستی زال مقایسه کرد؟ همچنین، عناصر طبیعی و یاریگران زروان در شاهنامه به صورت نمادین کدامند؟ در این مقاله، بازتاب نظریه‌های زروانی در هستی، تولد، ازدواج زال، پیروزی رستم بر اسفندیار از یک سو، و رستم و شغاد به عنوان فرزندان زروان، یعنی «هرمز و اهریمن» از سوی دیگر کاملاً مشهود است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Manifestation of Infinite God (Zurvān) in Shahnameh and the Character of Zāl

نویسنده [English]

  • Mah Nazari

Associate Professor Department of Persian Language & Literature, Islamic Azad University, Karaj, Karaj, Iran

چکیده [English]

From a long time ago, man has been concerned about the quality of his confrontation to the nature, and justification of world ending. So, he has been always trying to explain, through his ontological beliefs, the universe and the way it is created. One of these mythological beliefs is Zurvānism. It should be said that Zurvānism has not been a transient and variable issue in the history of Mazdyasna, but one of the early principles of the Zoroastrianism. Some scholars have considered Zurvān as absolute place (thwash), and someone as limitless time, and sometimes they have considered it as the concept of (fate) and destiny. The necessity of examining this issue lies in the importance of understanding the longstanding points and beliefs that reveal the meanings and mysteries of Shahnameh and explain some of the complexities of this literary masterpiece; because Ferdowsi has made combined the miraculous phenomena of myth and heroism, whose existence is essential in epic, and has tried to join myth and epic. The question is: "Can one compare the manifestation of "Zurvān" in Ferdowsi's Shahnameh with the existence of Zāl?", and also: "Symbolically, what/who are Zurvān's natural elements and helpers in Shahnameh?" The reflection of Zurvāni theories on existence, the birth and the marriage of Zāl, the victory of Rustam on Esfandiar on the one hand, and Rustam and Shaqād as the sons of Zurvān, "Hourmazd and Ahriman" on the other hand are quite obvious in present study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • Zurvān
  • Hourmazd
  • Ahriman
  • Zāl
آسموسن، ج،پ (بی‌تا)، اصول عقاید و اعتقادات دیانت زرتشتی، ترجمۀ فریدون وهمن، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
اصفهانی، حمزه حسن (1367)، تاریخ سنی الملوک والارض والانبیاء، مترجم جعفر، شعار، تهران، امیر کبیر.
برتلس، یوگنی ادواردویچ (1369)، فردوسی و سرودهایش، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران، هیرمند.
بلعمی، بوعلی (1380)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمّد تقی بهار و محمّد پروین گنابادی، تهران، زوار.
بنونیست، امیل (1377)، دین ایرانی بر پایۀ متن‌های معتبر یونانی، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران، قطره.
بویس، مری (1386)، زردشتیان، باورها وآداب دینی آن‌ها، ترجمۀ عسگر بهرامی، تهران، ققنوس.
بندهش (1369)، ترجمه و تحقیق مهرداد بهار، تهران، توس.
جلالی‌مقدم، مسعود (1384)، مکتب‌فلسفی، عرفان ‌زرتشتی ‌بر مبنای ‌اصالت ‌زمان، تهران، امیرکبیر.
خلف تبریزی، محمدحسین (1357)، برهان قاطع، به‌اهتمام معین، تهران، امیر کبیر.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران .
زنجانی، محمود (1380)، فرهنگ جامع شاهنامه، تهران، عطایی.
زنز، آر. سی. (1384)، زروان یا معمای زرتشتی‌گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران، امیر کبیر.
عفیفی، رحیم (1374)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران، توس.
فردوسی، ابوالقاسم (1353)، شاهنامه، تهران، فرانکلین (شرکت سهامی کتاب‌های جیبی).
ــــــــــــــــ  (1386)، شاهنامه، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره.
کریستن سن، آرتور (1332)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران، هیرمند.
ـــــــــــــــــ  (1382)، مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمۀ ذبیح‌االله صفا، تهران، هیرمند.
کوباجی، جی،کی (بی‌تا)، آیین‌ها وافسانه‌های ایران و چین باستان، ترجمۀ جلیل دستخواه، تهران، سازمان کتاب‌های جیبی.
گرن، گئوویدن (1377)، دین‌های ایران، ترجمۀ منوچهر فرهنگ، تهران، آگاهان‌ایده.
ماسه، هانری و ورنه گروسه (1339)، تاریخ تمدن ایران، ترجمۀ جواد محبی، تهران، بنگاۀ مطبوعاتی گوتنبرگ.
مختاری، محمّد (1379)، اسطورۀ زال، تهران، توس.
مظفریان، فرزانه (1391)، «اسطوره و قصه‌های عامیانه»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، د8، ش28، صص 209ـ248.
معین، محمّد (1326)، مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی، تهران، دانشگاه تهران.
میرچا، الیاده (1362)، چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، توس.
مینو خرد (1364)، ترجمۀ احمد تفضلی، تهران، توس.
نیبرگ، هنریک ساموئل (1359)، دین‌های ایران باستان، ترجمۀ سیف‌الدّین نجم‌آبادی، تهران، مرکز ایرانی مطالعه‌های فرهنگ‌ها.
یاحقی، محمدجعفر (۱۳۶۹)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سروش.