Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد ادبیات تطبیقی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

واکاوی همکنشی ادبیات با هنرهای مختلف از جمله هنر نگارگری عرصه‌ای پویا در ادبیات تطبیقی قلمداد می‌شود. پژوهش حاضر با رویکردی میان‌رشته‌ای در این حوزۀ مطالعاتی، انتقال معنا از ادبیات به نقاشی و پیوندهای روایت - متن پیرزن و سلطان سنجر در مخزن‌الاسرار نظامی با روایت - نگارۀ پیرزن و سلطان سنجر رقم سلطان محمد تبریزی را کاویده‌است. کشف گسست‌ و پیوست‌های روساختی و ژرف‌ساختی میان دو متن ادبی و نگارگرانه، توجه به گذار معنایی و در نتیجه، تولید معانی ثانوی در نقاشی، بخشی از ساختار عام این پژوهش را شکل می‌دهند. بر مبنای پژوهش حاضر، موقعیت مرکزی پیرزن و سلطان سنجر در روایت نظامی و گذار آن به میدان نگارگرانه و بهره‌گیری از شگرد کنایی در خلق نگاره نمایانگر پیوست‌های روساختی دو روایت نوشتاری و دیداری هستند. اما، در همین سطح نوعی گسست میان نگاره و روایت هم رخ داده‌است. تفاوت لحن دو روایت، گسترش بخشیدن به دایرۀ پردازش‌های توصیفی شخصیت‌ها در میدان نگارگرانه و کاستن از کارکرد استعاری، بازنمونی از این واگرایی‌اند. در سطح ژرف‌ساختی، نگارۀ سلطان محمد در چرخشی گفتمانی ضمن گسست از کارکرد غایی روایت نظامی، به ترویج امر سیاسی به جای امر اخلاقی پرداخته‌است و تلاش نگارگر برای ترویج گفتمان صوفیانۀ شاهان صفوی باعث شده‌است تا وی به روایت‌های تاریخی پادشاهان باعظمت گذشته پرداخته، از آن پادشاهان در جایگاه پروتوتیپ‌ بهره گیرد و ضمن عظمت‌بخشی به شاهان صفوی، دادگری را به مثابۀ یکی از خصوصیت‌های عام آنان برجسته‌ نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Discursive Turn of a Literary Narrative after Its Transition to Illustration

نویسندگان [English]

  • Abdullah Albughobaish 1
  • Narguess Ashtiani Iraqi 2

1 Assistant Prof. at Allameh Tabatabaei Univ. Tehran-Iran

2 Graduate M.A. of Comparative Literature at Allameh Tabataba’i University

چکیده [English]

The present study employs an interdisciplinary approach to analyze the transference of meaning from literature to illustration, and the links between the narrative in the tale of “The Old Woman and Sultan Sanjar” in Nizami’s Makhzan al-Asrar and the narrative in the illustration of The Old Woman and Sultan Sanjar painted by Sultan Mohammad Tabrizi. The article tries to discover the surface and deep discontinuities and continuities between the two works and studies the semantic transition and, hence, the production of secondary meanings in the illustration. Thus, it argues that the transference of meaning from literature to illustration is reflected in the two surface and deep structures, which are interconnected. The central position of “The Old Woman and Sultan Sanjar” in Nizami’s narrative, its transference to the realm of illustration, and the use of metonymy in the creation of the illustration represent the surface continuities of the two written and visual narratives. Yet, there is a discontinuity between the story and the illustration in this very structure. The difference in tones of the narratives, the expansion of descriptive characterization and reduction of metaphorical aspects of the illustration reflect the divergence of the two works. In the deep structure, too, Tabrizi’s work diverges from the purpose of Nizami’s narrative and, instead of ethics, advocates politics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative literature
  • Interdisciplinary studies
  • Nizami
  • Sultan Mohammad Tabrizi
  • Discursive turn
آلبوغبیش، عبدالله؛ آشتیانی عراقی، نرگس (1397). «پیوند ادبیات و نگارگری؛ خوانش تطبیقی لیلی و مجنون جامی و نگاره‌ای از مظفرعلی». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دانشگاه تربیت مدرس. دورۀ ششم. شمارۀ اول. صص 31-58.
ابوالقاسمی، محمدرضا (1393). «چالش‌های نشانه‌شناختی نقاشی و نقد نقاشی».نشریة هنرهای زیبا وهنرهای تجسمی. شماره سوم. صص 12-5.  
اشرفی، م.م (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران. ترجمۀ رویین پاکباز. تهران: نگاه. 
اوکویرک، اوتو و دیگران (1394). مبانی هنر نظریه و عمل. ترجمة محمدرضا یگانه‌دوست. چاپ سوم. تهران: سمت.
پاکباز، رویین (1393). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. چاپ دوازدهم. تهران: زرین و سیمین.
شمیسا، سیروس (1380). سبک شناسی شعر. چاپ هفتم. تهران: فردوس.
کاشفی سبزواری، حسین (1350). فتوت نامه سلطان. به اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 
کری ولش، استوارت(1389). نقاشی ایرانی نسخه نگاره‌های عهد صفوی. ترجمه احمد رضا تقاء. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) و فرهنگستان هنر. 
گرابر، اولک (1390). مروری برنگارگری ایرانی. ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان هنر. 
محمدی وکیل، مینا(1388).«نقد معنا شناختی در مطالعه تطبیقی ادبیات و نقاشی با تکیه بر داستان لیلی و مجنون». جلوۀ هنر. شمارۀ دوم. صص 38-25. 
منشی، نصرالله (1391). کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی. چاپ هشتم. تهران: دانشگاه تهران.
نامور مطلق، بهمن(1382). «اسطوره زدایی و اسطوره‌پردازی در کاخ خورنق نظامی و بهزاد»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 64-63، صص 62-49.
نظامی گنجه‌ای، محمد (1385). مخزن الاسرار. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ نهم. تهران: قطره. 
نظرلی، مائیس (1390). جهان دوگانة مینیاتور ایرانی؛ تفسیر کاربردی نقاشی دوره صفوی. ترجمه عباس‌علی عزتی. تهران: فرهنگستان هنر. 
Genette, Gerard (1997). Paratexts, Thresholds of interpretation. Translated by Jane E. Lewin. USA: Cambridge UP.
Hoek, Leo (1981). La Marque du titre, Dispositifs sémiotiques d'une pratique textuelle, ed. La Haye, Paris, New York: Mouton.
Remak, Henry (1961). “Comparative Literature, Its Definition and Function”. In: Comparative Literature: Method and Perspective. Edited by, N.P. Stallknecht and H. Frenz. Southern Illinois UP., Carbondale, 3. 
Wellek, Rene (2009). The Crisis of Comparative Literature. In: The Princeton Sourcebook in Comparative Literature, From the European Enlightenment to the Global Present. Edited by David Damrosch, Natalie Melas, Mbongiseni Buthelezi. USA: Princeton UP.