تحلیل تصعید و تلطیف تمایلات روانی پنج‌گانه در غزلیات سعدی

حسن زاده نیری, محمد حسن; صفدری, زهره

doi:10.22059/jlcr.2020.291931.1358

تحلیل تصعید و تلطیف تمایلات روانی پنج‌گانه در غزلیات سعدی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

10.22059/jlcr.2020.291931.1358

چکیده

نقد روانکاوی، رویکرد مهمی در عرصۀ شناخت بهتر و عمیق‌تر آثار ادبی است. در این رویکرد، مباحثی مانند ضمیر «خودآگاه»، «نیمه‌خودآگاه» و «ناخودآگاه» اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا آثار ادبی یکی از تجلی‌گاه‌های مهم ضمیر ناخودآگاه است که دربردارندۀ کام‌ها و آرزوهای سرکوب‌شده‌ای است که به مرور زمان به سوی این ضمیر راه یافته، در آن جای‌گیر شده‌است. هنرمند و در اینجا شاعر، تمایلات وازدۀ خود را والایش می‌کند و با استفاده از ترفندهای هنری و آرایه‌های ادبی به نحوی آن‌ها را در آثار خود منعکس می‌سازد که خوانندۀ آن آثار به التذاذ ادبی دست می‌یابد و درست به همین سبب، همۀ آثار هنری، به‌ویژه آثار ادبی بستر بسیار مناسبی برای نقد روانکاوانه‌ هستند. در این پژوهش تحلیلی‌ـ توصیفی، ضمن ارائۀ توصیف مختصری از مقوله‌های روانکاوی پنج‌گانه، یعنی «خودآزاری»، «دگرآزاری»، «دیده‌بانی»، «عشق به هم‌جنس» و «بت‌وارگی»، بازتاب‌های پیدا و پنهان آن‌ها را در غزلیات سعدی استخراج کرده، به طبقه‌بندی آن‌ها پرداخته و به این نتیجه رسیده‌ایم که سعدی اولاً این مقوله‌ها را با بسامد نسبتاً بالایی در غزلیات خود بازتاب داده‌است، ثانیاً با استفاده از هنر شاعری و ترفندهای بلاغی، آن‌ها را به بهترین شکل ممکن، تصعید، تلطیف و بیان کرده‌است، تا آنجا که می‌توان «والایش» را یکی از عوامل مهم التذاذ ادبی از شعر سعدی دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Process of Sublimation and Stylization of the Five Psychological Tendencies in Sa'di's Sonnets

نویسندگان [English]

mohammadhasan hasanzadehniri ¹
zohreh safdari ²

¹ Associate Professor of Persian Language and Literature Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.

² Ph.D. Candidate of Persian Language and Literature Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Psychoanalysis can be an approach for better understanding of literary works. In this approach, topics such as the conscious, the sub/preconscious, and the unconscious are of great importance,because literary works are important manifestations of the unconscious, including the suppressed desires or repression that have come to pass over to ego and take place there as time passes.The artist who is the poet here, sublimating his desires by using artistic tricks and figures of speech, and is trying to represent them in his/her literary works in a way that even the reader will experience the same pleasure, and that is why all works of art, especially literary works, are a very good platform for psychoanalytic criticism. In this descriptive analytical study, a brief description of the five categories of psychoanalysis, namely masochism, sadism, voyeurism, homosexuality and fetishism is assumed, and then their implicit and explicit applications in Saadi’s sonnets is extracted and classified. It is concluded that, first of all, Saadi was represented them in his sonnets with relatively high frequencies and second of all by using poetic artistry and rhetorical tricks he has tried to recite and sublimate them in the best possible way. So sublimating can be named as one of the important factors in creating pleasure by reading Saadi’s poems.

کلیدواژه‌ها [English]

psychoanalysis
literature
unconscious
sublimation
Saadi's sonnets

مراجع

احمدی، علی‌اصغر (1395)، روان‌شناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی، چ 13، تهران، امیرکبیر.

جرارد، سیدنی ام. و تد لندسمن (1387)، شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی انسان‌گرا، ترجمۀ فرهاد منصف، چ 1، اصفهان، انتشارات جهاد دانشگاهی.

راس، آلن اُ. (1373)، روان‌شناسی شخصیت (نظریه‌ها و فرایندها)، ترجمۀ سیاوش جمال‌فر، چ 1، تهران، بعثت.

آریان‌پور، امیرحسین (1357)، فرویدیسم با اشاراتی به ادبیات و عرفان، چ 2، تهران، ابن‌سینا.

براهنی، رضا (1363)، تاریخ مذکر؛ فرهنگ حاکم و محکوم، تهران، آذر.

پاینده، حسین (1394)، نقد ادبی و دمکراسی؛ مقالۀ فروید و نقد ادبی، چ 3، تهران، نیلوفر.

جونز، ارنست (1350)، اصول روانکاوی، ترجمۀ هاشم رضی، چ 3، تهران، آسیا.

دودیر، سیاوش (1391)، «مازوخیسم در دون‌ژوان اثر بایرن و یادداشت‌های زیرزمین داستایوفسکی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی تهران.

سعدی شیرازی، مصلح‌الدّین (1389)، دیوان غزلیات سعدی، شرح و توضیح خلیل خطیب رهبر، تهران، مهتاب.

دارابی، جعفر (1388)، نظریه‌های روان‌شناسی شخصیت (رویکرد مقایسه‌ای)، چ 1، تهران، آییژ.

لاندین، رابرت دبلیو. (1378)، نظریه‌ها و نظام‌های روان‌شناسی، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، چ 1، تهران، ویرایش.

لغت‌نامه آنلاین کمبریج‌ (dictionary.cambridge.org).

شریعت کاشانی، علی (1393)، روان‌کاوی و ادبیات و هنر از فروید تا ژاک دریدا، چ 2، تهران، نظر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387)، ادوار شعر فارسی، از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چ 5، تهران، علمی.

شمیسا، سیروس (1394)، نقد ادبی، چ 3، تهران، میترا.

ــــــــــــــ (1381)، شاهدبازی. تهران، فردوس.

ــــــــــــــ (1386)، سیر غزل در شعر فارسی. تهران، علم.

ضیائی، علی‌اکبر (1393)، نقش اختلالات روانی در تاریخ تصوف، تهران.

فروید، زیگموند (1386)، روان‌کاوی 2 (رئوس نظریه روانکاوی: تکوین کارکرد جنسی)، فصلنامۀ فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون، ترجمۀ حسین پاینده، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ش 22، ص 13.

ـــــــــــــ (1397)، کودکی را می‌زنند (گزیده‌ای از مقالات بالینی روانکاوی فروید)، گردآوری و ترجمۀ مهدی حبیب‌زاده، تهران، نی.

فلاتی، علی (1349)، از فروید به حافظ، تهران، مؤسسه مطبوعاتی فرخی.

مجتهدی، حسین (1231)، «گفتوگو با حسین مجتهدی در خصوص ارتباط تاریخ و روانکاوی»، تهران، (مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی ) مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی.

مهرابی، ناهید (1394)، «عاشق‌آزاری در منظومه‌های لیلی و مجنون، خسرو و شیرین و هفت‌پیکر نظامی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.

نوری، مهدی (1368)، رشد و تکامل شخصیت بهنجار و نابهنجار، چ 1، انتشارات کلمه ـ دانشگاه آزاد اسلامی کرج.

هارلوک، الیزابت بی. (1394)، روان‌شناسی شخصیت با تأکید بر تحلیل عوامل مؤثر بر شخصیت، ترجمۀ پرویز شریفی درآمدی و محبوبه حاج‌نوروزی، چ 3، تهران، آوای نور.

هدفیلد، ژ. آ. (1351)، روان‌شناسی و اخلاق، ترجمۀ علی پریور، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

هلر، شارون (1393)، دانشنامۀ فروید، ترجمۀ مجتبی پردل، چ 3، تهران، ترانه.

Bayer, Ronald (1987). Homosexuality and American Psychiatry: The Politics of Diagnosis . Princeton University Press. ISBN 4-5

Binet, A (1887), “Du Fétichisme dans l’Amour”, Revue Philosophique, Presses de l'Université du Québec, Pp. 143-167.

Brown, George R. (2015), Sexual Sadism Disorder, Merck Manual website; http://www.merckmanuals.com/professional/SearchResults?query=sexual+sadi.

Et b OMS (2007), Classification Internationale des Maladies et Autres Problèmes de Santé, lire en ligne [archive], «V».

International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (2016), 10th Revision (ICD-10).

Kinsey & et al. (1953), Sexual Behavior in the Human Female. Philadelphia: W.B. Saunders.

Kinsey, A.C. & et al. (1948), Sexual Behavior in the Human Male, Philadelphia: W.B. Saunders.

Report of the American Psychological Association Task Force on Appropriate Therapeutic Responses to Sexual Orientation. (2009), American Psychological Association, Pp. 22-33.

Understanding Mental Disorders:Your Guide to DSM- (2015), American Psychiatric Association, 5^th Ed, American Psychiatric Publishing.