Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی،، اردبیل، ایران

چکیده

مسئلۀ انسجام در شاهنامۀ فردوسی، مسئلۀ اصلی این پژوهش است. در حقیقت، بهره‌یابی فردوسی از شیوه‌های بیان اصیل متناسب با ژانر و درونمایۀ حماسه تا حدی است که گویی تقابل دوگانۀ شعرـ اسطورۀ ساختارگرایان را برهم زده‌است. این شیوه در یکی از نظریه‌های وحدت‌نگر فلسفۀ هنر مدرن، یعنی فلسفۀ هنر بندتو کروچه، در مؤلفه‌های بنیادینی همچون «این‌همانیِ شهود‌ـ بیان»، «جدایی‌ناپذیری بیان عاری و آراسته» یا اصل «شیوۀ بیان اصیل» و نیز در تعریف وی از «هنر» به‌عنوان «تجلی مادّه در صورت» نیز به‌خوبی نمایان است. بنابراین، پژوهش حاضر با تکیه بر مهم‌ترین مؤلفه‌های نامبرده در فلسفۀ هنر کروچه، به‌گونه‌ای تطبیقی و با رویکردی تحلیلی‌ـ توصیفی، به تحلیل وحدت هنری در شاهنامۀ فردوسی پرداخته‌است و به این نتیجه رسیده که شاهنامۀ فردوسی، علاوه بر گونه‌های مختلف انسجام متنی و ساختاری، از انسجامی هنری و زیباشناختی نیز بهره‌مند است که آن را در قیاس با دیگر حماسه‌های منظوم پیش و پس از خود، از بیشترین حدّ سازگاری صورت با معنا (درون‌مایه) برخوردار کرده‌است. این سازگاری یا تناسب در شاهنامه، در شیوه‌های ادبی اغراق، تضاد و نماد (کلان‌نماد) در حد کلان هنری، به‌روشنی رخ نموده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Art-Unity of Ferdowsi's Shahnameh according to Benedetto Croce's Philosophy of Art

نویسندگان [English]

  • Teymoor Malmir 1
  • ramin moharrami 2
  • chiman fathi 3

1 Professor Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.

2 Associate professor Persian Language and Literature university of Mohaghegh Ardabili Ardabili, Iran

3 Ph.D Candidate, Persian language and literature university of Mohaghegh Ardabili , Ardabili, Iran

چکیده [English]

The issue of existence and proof of coherence in Ferdowsi's Shahnameh is the main issue of this research. In fact, Ferdowsi's use of authentic modes of expression, which is consistent with his epic genre and theme, is to such an extent that it disrupts the dualism of structuralist myth-poetry. This is one of the unifying theories of the philosophy of modern art, namely: the philosophy of art by Croce, in fundamental elements such as: "intuition-expression", "art identity". - Language, "the inseparability of pure and fine expression" or the principle of "genuine way of expression", as well as in his definition of "art" as "the manifestation of matter in the form" are also well represented. Therefore, based on the most important elements mentioned in the philosophy of art of Croce, the present study comparatively analyzes the artistic unity in Ferdowsi's Shahnameh by concluding with an analytical-descriptive approach and concludes that: Ferdowsi's Shahnameh, in addition to its various forms of textual and structural cohesion, also enjoys artistic and aesthetic cohesion, which, in comparison with other epic poems before and after it, has the greatest degree of compatibility of affect and meaning. (Subject) with its construction and face. This adaptation or appropriateness in the Shahnameh has been clearly exaggerated in the literary ways of exaggeration, contradiction, and metaphor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi's Shahnameh
  • Artistic Unity
  • Affection (meaning)
  • Proportionate forms
  • Croce's Philosophy of Art
آزاد ارمکی، تقی (1389)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، چ 5، تهران، سروش.
آموزگار، ژاله (1383)، تاریخ اساطیری ایران، چ 6، تهران، سمت.
احمدی، بابک (1370)، ساختار و تأویل متن (شالوده‌شکنی و هرمنوتیک)، چ 1، تهران، مرکز.
ــــــــــــ (1387)، حقیقت و زیبایی، درس‌های فلسفۀ هنر، چ 15، تهران، مرکز.
اسکولز، رابرت (1393)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ 3، تهران، آگه.
بارت، رولان (1371)، عناصر نشانه‌شناسی، ترجمۀ مجید محمدی، چ 1، تهران، الهدی.
بارتولد (1369)، «دربارۀ حماسۀ ملی ایران»، ترجمۀ ‌کیکاوس جهانداری، هفتاد مقاله: ارمغان فرهنگی به دکتر غلامحسین صدیقی، به کوشش یحیی مهدوی و ایرج افشار، ج 1، چ 1، تهران، اساطیر.
پورنامداریان، تقی (1364)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چ 1، تهران، علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــ (1391)، دیدار با سیمرغ(شعر و عرفان و اندیشه های عطار)، چ 5، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ثاقب‌فر، مرتضی (1387)، شاهنامۀ فردوسی و فلسفۀ تاریخ ایران، چ 2، تهران، قطره- معین.
چندلر، دنیل (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چ 3، تهران، سورۀ مهر.
حمیدیان، سعید (1372)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، چ 1، تهران، مرکز.
خالقی مطلق، جلال (1355)، «طوس زادگاه دقیقی است؟»، یادنامۀ دقیقی طوسی، چ 1، تهران، شورای عالی فرهنگ و هنر.
داد، سیما (1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ 3، تهران، مروارید.
دوستخواه، جلیل (1384)، شناخت‌نامۀ فردوسی و شاهنامه، چ 1، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
رضاقلی، علی (1391)، جامعه‌شناسی خودکامگی تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک ماردوش، چ19،تهران، نی.
رفایی قدیمی مشهد، رضا و ابوالقاسم قوام (1394)، «نظام تقابل‌های زبانی مهم‌ترین عامل شکل‌گیری معنا در روایت ضحاک و فریدون شاهنامه»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، س 11، ش 20، صص 57ـ71.
زرقانی، مهدی (1390)، تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، چ 2، تهران، سخن.
سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه‌های شکارشده، چ 2، تهران، طهوری.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳83)، صُوَر خیال در شعر فارسی، چ 9، تهران، آگه.
ـــــــــــــــ (1391)، رستاخیز کلمات، چ 2، تهران، سخن.
شمیسا، سیروس (1386)، نگاهی تازه به بدیع، چ 3، تهران، میترا.
ــــــــــــــ (1387)، بیان، چ 3، تهران، میترا.
ضرابیها، محمدابراهیم (1384)، زبان عرفان (تحلیلی بر کارکرد زبان در بیان دریافت‌های عرفانی)، چ1، تهران، بینادل.
ضیمران محمد (1393)، مبانی فلسفی نقد و نظر در هنر، چ 1، تهران، نقش جهان.
طالبیان، یحیی و همکاران (1386). «جدال خیر و شر؛ درونمایۀ شاهنامۀ فردوسی و کهن‌الگوی روایت»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، س40، ش158، صص 101ـ116.
فاضلی، فیروز و هدی پژهان (1393)، «فراروی از تقابل‌های دوگانه در دیوان حافظ»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، س 12، ش 23، صص 227ـ244.
فتحی، چیمن و رامین محرمی (1394)، همسویی حماسه‌ها: ایمان ترجمه (بررسی تطبیقی شاهنامۀ فردوسی و بهشت‌گمشدۀ جان میلتون)، چ 1، سقز، گوتار.
فتوحی، محمود (1393)، بلاغت تصویر، چ 3، تهران، سخن.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال‌ خالقی ‌مطلق، تهران، چ 1، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فشارکی، محمد (1379)، نقد بدیع، چ 1، تهران، سمت.
کارول، نوئل (1392)، درآمدی بر فلسفۀ هنر، ترجمۀ‌ صالح طباطبایی، چ3، تهران، مؤسسۀ تألیف.
کروچه، بندتو (1391)، کلیات زیبایی‌شناسی، ترجمۀ فؤاد روحانی، چ 9، تهران، علمی و فرهنگی.
کوهستانیان، آرمان و همکاران (1395)، «نقد محققان بر شاهنامۀ فردوسی و پاسخ بدان با تکیه بر آرای طه ندا»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، س 5، ش 2، صص 205ـ224.
مالمیر، تیمور (1383)، «پیوند قهرمان آرمانی با نمونه‌های نخستین انسان»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، س 37، ش 145، صص 23ـ35.
ـــــــــــ (1387)، «ساختار فنی شاهنامه»، کاوش‌نامه، س 9، ش 16، صص 199ـ224.
محرّمی، رامین و رقیه ممی‌زاده (1390)، «تقابل نمادهای خیر و شر در دورۀ اساطیری شاهنامه»، متن‌پژوهی ادبی، س 15، ش 49، صص 127ـ143.
مختاری، محمد (1379)، اسطورۀ زال، چ 1، تهران، آگه.
مرتضوی، منوچهر (1372)، فردوسی و شاهنامه، تهران، چ 2، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
مسکوب، شاهرخ (1389)، «بخت و کار پهلوان در آزمون هفت‌خان»، تن پهلوان و روان خردمند (پژوهش‌هایی تازه در شاهنامه)، ویراستۀ شاهرخ مسکوب، چ 3، تهران، طرح نو.
مقدادی، بهرام (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، چ 1، تهران، فکر روز.
ورز، لیلا (1389)، «مبانی زیباشناختی سخن از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی و بندتو کروچه و معاصران مشهور وی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، قزوین، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
هالیدی، مایکل و رقیه حسن (1393)، زبان، بافت و متن (جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی‌ـ نشانه‌شناختی)، ترجمۀ مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی، تهران، چ 1، علمی.
هانزن، کورت هاینریش (1374)، شاهنامۀ فردوسی، ساختار و قالب، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، چ 1، فرزان‌روز.
 
Hegel, G.W.F. (1975), Aesthetics: Lectures on Fine Art, Tr. by T.M. Knox, Vol. 2, New York, Oxford University Press.
Lévi-Strauss, Claude (1963), Structural Anthropology, Tr. by Claire Jacobson and Brooke Grundfest Schoepf, New York, Basic Books, INc., Publishers.