Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

  بلاغت و فصاحت از جمله اصطلاحاتی است که از آغازین آثار بلاغی به زبان فارسی و عربی توجه محققان را جلب کرده‌است. بلاغیون در ادوار مختلف ضمن بحث و بررسی دربارۀ این اصطلاحات کوشیده‌اند معیارهایی برای آن‌ها به‌دست دهند. آنچه از خلال کتاب‌های بلاغی به‌دست می‌آید، نشان می‌دهد پس از گذشت قرون اولیه در بلاغت اسلامی، با معیارهای ذوق‌مبنا و مکرّر در این قلمرو روبه‌رو هستیم و اصطلاحات مذکور نیز از این معیارها به دور نبوده‌اند؛ معیارهایی که امروزه پذیرش و کاربردشان خالی از خلل و ایراد فراوان نیست. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی، تحلیل و نقد دو اصطلاح بلاغت و فصاحت و دسته‌بندی آرای پیشینیان، کوشیده‌ایم با مؤلفه‌های دیگر به تبیین بلاغت و فصاحت بپردازیم؛ مؤلفه‌هایی که می‌توانند چشم‌انداز روشن‌تری از مفاهیم فصاحت و بلاغت به‌دست دهند. به‌ نظر می‌رسد برای دریافتی روشن‌تر از چنین مفاهیمی و پرهیز از دیدگاه‌های استحسانی می‌توان از آرای زبان‌شناسان در حیطۀ بافت متن و انواع بافت‌های آن و نیز نظریۀ ارتباطی یاکوبسن و نقش‌های ششگانۀ زبان که مبتنی بر نظریۀ مذکور است، یاری گرفت؛ به عبارت دیگر، می‌توان با کمک مطالعات زبان‌شناختی، مؤلفه‌های بلاغت و فصاحت را به گونه‌ای دیگر بازتعریف کرد که علاوه بر روشنی اصطلاحات و پرهیز از جنبه‌های ذوقی، شمول بیشتری داشته‌ باشد. بر این اساس، بافت‌های گوناگون کلام به همراه نقش‌های زبان را می‌توان عناصر کانونی بلاغت و فصاحت به ‌شمار آورد، ضمن اینکه بر اساس دیدگاه «ون پی‌یر»، متون ادبی و مقدس همواره در حال «بافت‌سازی» هستند؛ به سخنی دیگر، متون ادبی و مقدس بافت بسته و تغییرناپذیر ندارند، بلکه بر اساس موقعیتی که در آن واقع می‌شوند، دست به بافت‌سازی می‌زنند. منظور از بافت، هم بافتِ متنی است و هم بافت‌های موقعیتی، فرهنگی و اجتماعی. تغییر بافت‌های مختلف، افق متن را دگرگون کرده، طبعاً معنای آن را نیز تغییر می‌دهد و می‌تواند زمینۀ تفسیرهای مختلف و تأویل‌های متعدد را در متن به ‌وجود می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis and Critique of Rhetoric and Eloquence in Rhetorical Works

نویسنده [English]

  • Ahmad Rezaei

Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Qom, Qom, Iran.

چکیده [English]

Rhetoric and eloquence are among the terms that have attracted for researchers since the beginning of rhetorical works. In different periods, while discussing these terms, rhetoricians have tried to provide criteria for them. What is obtained through rhetorical books shows that after the early centuries in Islamic rhetoric, we are faced with tasteful criteria in this realm, criteria whose acceptance and application today are not without many flaws and such criteria cannot be used as measures for different texts, especially modern texts and new formats or types. In the present study, while examining, analyzing and criticizing the rhetoric and eloquence and categorizing the opinions of predecessors, we have tried to explain the terms with other component; components that can provide a clearer picture of the concepts of eloquence and rhetoric. It seems that to get a clearer understanding of such concepts and to avoid exploitative views, one can use the opinions of linguists about context types of context, as well as Roman Jacobson's communication theory and the six roles of language based on this theory; In other words, with the help of linguistic studies, the components of rhetoric and eloquence can be redefined in other ways which in addition to clarifying terms and avoiding aspects of taste, it is more inclusive. Accordingly, the various context of speech along with the roles of language can be considered as the central elements of rhetoric and eloquence. At the same time, according to Van Peer, literary and sacred texts are always "making context”, they make their context based on the situation in which they are located; In other words,literary and sacred texts do not have a closed and unchangeable context. In addition, in this redefinition, we must consider the various textual, situational, cultural, and social contexts, along with a new understanding of communication theory and language roles, as components of rhetoric and eloquence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rhetoric
  • Eloquence
  • Analysis
  • Criticism
  • Rhetorical books
آهنی، غلامحسین (۱۳۶۰)، معانی و بیان، تهران، بنیاد قرآن.
ابن‌اثیر، نصراالله‌بن محمد (بی‌تا)، المثل السائر فی ادب الکاتب والشاعر‌، تحقیقِ احمد الحوفی و بدوی طبانه، ج 1، قاهره، دارالنهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.
پورنامداریان، تقی (۱۳۷۷)، خانه‌ام ابری است، شعر نیما از سنت تا تجدد، تهران، سروش.
تاج‌الحلاوی، علی‌بن محمد (بی‌تا)، دقایق‌الاشعار، تصحیح سید محمدکاظم امام، تهران، دانشگاه تهران.
تقوی، نصراالله (۱۳۶۳)، هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، اصفهان، فرهنگسرای اصفهان.
جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر (بی‌تا)، البیان والتبیین، تحقیق علی بوملحم، بیروت، دار المکتب الهلال.
جرجانی، عبدالقاهر (۱۳۸۳)، دلائل ‌الإعجاز فی‌ القرآن، ترجمۀ سید محمد رادمنش، تهران، شاهنامه‌پژوهی.
خان آرزو، سراج‌الدّین علی (۱۳۸۱)، عطیۀ کبری و موهبت عظمی، تصحیح سیروس شمیسا، تهران، فردوس.
الخفاجی، الأمیر أبی‌محمد عبداالله (۲۰۰۳م.)، سرّ الفصاحه، تحقیق النبوی عبدالواحد شعلان، قاهره، دار القبا.
الرمّانی، ابوالحسن علی‌بن عیسی (۱۳۸۲)، النکت فی ‌الإعجاز القرآن ‌الکریم، ترجمۀ منصور پهلوان، تهران، نبأ.
سکّاکی، یوسف‌بن أبی‌بکر (۱۴۰۷ق.)، مفتاح‌العلوم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
سورن، آ. ام. پیتر (۱۳۸۸)، مکاتب زبان‌شناسی نوین در غرب، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، تهران، سمت.
شمس‌العلماى گرکانى، محمدحسین (۱۳۷۷)، ابدع‌البدایع، به اهتمام حسین جعفرى، تبریز، انتشارات احرار.
شمیسا، سیروس (1375)، معانی، تهران، نشر میترا.
ـــــــــــــــ (1383)، معانی و بیان، تهران، نشر میترا.
صالح مازندرانی، محمد هادی‌ (۱۳۷۶)، انوار البلاغه، تصحیح محمدعلی غلامی‌نژاد، تهران، میراث مکتوب.
صفری دهکردی، مهدی (۱۳۹۲)، بررسی کنش‌های گفتاری در شعر حجم مطالعۀ موردی آثار یدالله رؤیایی، پایان‌نامۀ کارشناسی ‌ارشد، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
صفوی، کورش (۱۳۷۳)، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج 1: نظم، تهران، نشر چشمه.
العسکری، ابوهلال (۱۳۹۷)، برتری بین بلاغت عرب و عجم، مقدمه، ترجمه و تعلیقات سیروس شمیسا، تهران، قطره.
ـــــــــــــــ (۲۰۰۶م.)، الصناعتین، تحقیق علی محمد البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، المکتبة العنصریة.
قزوینی، محمدبن عبد‌الرحمن (۲۰۰۰م.)، الإیضاح فی علوم ‌البلاغة، تحقیق علی بوملحم، بیروت، دار المکتب الهلال.
قیروانی، ابوعلى حسن (۲۰۰۲م.)، العمده فی محاسن الشعر وآدابه، تحقیق صلاح‌الدّین الهواری و هدی عودة، بیروت، دار المکتبة فی‌ الهلال.
مهاجر، مهران و محمد نبوی (۱۳۷۶)، به سوی زبان‌شناسی شعر، تهران، مرکز.
ناشر، عبدالحسین (۱۳۴۰)، دُرَر الأدب، شیراز، معرفت.
نورگارد، نینا، بئاتریکس بوسه و روسیو مونتوریو (۱۳۹۴)، فرهنگ سبک‌شناسی، ترجمۀ احمد رضایی و مسعود فرهمندفر، تهران، مروارید.
هدایت، رضاقلی‌خان (۲۵۳۵)، مدارج‌البلاغه، به اهتمام حسین معرفت، شیراز، معرفت.
همایی، جلال‌الدّین (۱۳۹۱)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما.
ــــــــــــــــ (۱۳۷۰)، معانی و بیان، تهران، هما.
Ahani, G. (1360), Maāni va Bayan, Tehran, Quran Foundation. [In Persian].
Ibn Aathir, N.  (Nd), The Proverb in the Literature of the Writer and Poet‌, Ahmad Al-Houfi, Badawi Tabbaneh, Cairo, Dar Al-Nahda. [In Arabic].
Pournamdarian, T. (1998), Khaneham Abryst, Nima's Poetry from Tradition to Modernity, Tehran, Soroush. [In Persian].
Taj al-Halawi, A. (ND), Daghyegh al-Ashar, Corrected and with Notes by Seyyed Mohammad Kazem Imam, Tehran, University of Tehran Press. [In Persian].
Taghavi, N. (1363). Hanjar-e Goftar, Isfahan, Isfahan Cultural Center. [In Persian].
Jahez, A. (ND), Al-Bayan va al-Tabeen, Ali Bomolhem, Beirut, Dar al-maktab al-Hilal.
Jorjani, A. (2004), Dalael al-Ejaz fi al-Qur'an, Translation, Summarization and Analysis of Poems and Evidences by Seyyed Mohammad Radmanesh, Tehran, Shahnameh Pajoohi Publication. [In Persian].
Khan Arezoo, S. (2000), Atiye Kobra va Mohebat Ozma, Introduction and Correction by Sirus Shamisa, Tehran, Ferdows [In Persian].
Khafaji, M. (2003), Serro Al-Fasahat, Al-Nabi Abdul Wahid Shaalan, Cairo, Dar al-Qaba. [In Arabic].
Al-Rumany, H. (2003), Al-Nokat fi Ejaz al-Quran, Translated and Edited by Mansour Pahlavan, Tehran, Naba. [In Persian].
Sakki, Y. (1952), Meftah al-Olum, Beirut, Dar al-Kotob al-Elmiyeh. [In Arabic].
Soren, A. (2009), Schools of Modern Linguistics in the West, Translated by Ali Mohammad Haqhshenas, Tehran, Samt. [In Persian].
Shams al-Ulama Garkani, M. (1998), Abda ul-Badaye, By Hossein Jafari, Tabriz: Ahrar Publication. [In Persian].
Shamisa, S. (1996), Maāni, Tehran, Mitra. [In Persian].
ـــــــــــــــــــــ (2004), Bayān va Maāni, Tehran, Mitra. [Persian].
Saleh Mazandarani, M. (1997), Anvar al-Balaghat, Edited by Mohammad Ali Gholami Nejhad, Tehran, Mirath-e Maktoob. [In Arabic].
Safari Dehkordi, M. (2013), A Study of Speech Actions in Poetry, Case Study of Yadollah Royaee's Works, M.Sc. Thesis, Islamic Azad University, Central Tehran Branch. [In Persian].
Safavi, K. (1994), From Linguistics to Literature, Vol. I: Poem, Tehran, Cheshmeh Publication. [In Persian].
Asghari, A. (2006), Al-Sanāatain, by Ali Mohammad al-Bojavi & Mohammad Abolfazl Ebrahim, Beirut, Almaktabat al-Onsoriah. [In Arabic].
Asghari, A .(2018), Between the Rhetoric of Arabs and Ajam, Introduction, Translation, and Comments by Sirous Shamisa, Tehran, Ghatreh. [In Persian].
Qazwini, M. (2000), Al-Eyzah fi Olum al-Balaghat, By Ali Boumelhem, Beirut, Dar al-Maktob al-Hilal. [In Arabic].
Qhirvani, (2002), Al-Amadah fi Mahasen al-Sher va Adabeh, Salah al-Din al-Hawary va Hoda Odat, Beirut, Dar al-Maktob al-Hilal. [In Arabic].
Mohajer, M, & Muhammad Nabavi (1997), Towards the Linguistics of Poetry, Tehran, Nash-e Markaz. [In Persian].
Nasher, A. (1961), Dorar al-Adab, Shiraz, Marefat. [In Persian].
Norgard, N & etal (2017), Encyclopedia of Stylistics, Translated by Ahmad Rezaei and Massoud Farahmandfar, Tehran, Morvarid. [In Persian].
Hedayat, R. (1976), Madarej al-Balaghat,By Hossein Marefat, Shiraz, Marefat. [In Persian].
Homaei, J. (1991), Mani va Bayan, Tehran, Homa Publication. [In Persian].
ـــــــــــــــــــ .(2011), Fonun Balaght va Santa Adabi, Tehran, Homa Publication. [In Persian].