نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.
چکیده
با اندک‌مایه‌ای از احتیاط، آن هم به این دلیل که در المعجم فی معاییر اشعار العجم(حدود 630 ق.) دربارۀ تأثیرپذیری شمس قیس رازی از نقد الشّعر قدامة‌بن جعفر (337ـ260 ق.) تصریحی وجود ندارد، می‌توان در آشنایی شمس قیس با ایدهها و آرای قدامة پیرامون نقد شعر که بنا بر تلقّی قدمایی به معنای معرفت محاسن و معایب شعر بوده‌است و بازآوری آن‌ها در المعجم، تردیدی به خود راه نداد. آنچه این ادّعا را توش و توان می‌بخشد، به‌ویژه این‌همانی‌هایی است که دربارۀ عیوب شعر و بحث‌هایی بر سَرِ عیوب معاظله، تناقض، تخلیع، خطاهای لفظی، خطاهای معنوی، کیفیّت مدح و... در این دو کتاب وجود دارد. برخی اشعاری که شمس قیس در کتاب خود به استشهاد آورده نیز فارسیشدۀ شواهد شعری نقد الشّعر در همان مواضع است. البته گاهی شمس قیس در مسائل بلاغت و نقد شعر نظرهایی هم دارد که دربردارندۀ چیزهایی افزون بر نظر قدامة و گاه متفاوت با آن است. خاصّه یکی از جذّابترین اینهمانی‌های المعجم با نقد الشّعر، در دیدگاههای این دو نویسنده دربارۀ «مدح» قابل ردیابی است؛ دیدگاههایی که که تأثیرپذیریِ حکما و ادبای اسلامی از فکر یونانی و ارسطویی در مسئلۀ اخلاق را نیز آینگی می‌نماید. گذشته از اینها، نقد الشّعر نخستین کتاب بلاغی‌ای است که در آن، بلاغت یونانی به بلاغت اسلامی آمیخته‌است. از اینرو شمس قیس رازی را به سبب تأثیرپذیریای که از برخی ایدهها و آرای قدامة داشته است، باید کسی دانست که به واسطۀ وی گزاره‌هایی از فکر فلسفی و بلاغی یونانی به کتاب‌های بلاغی فارسی راه یافته‌است و آثار بلاغی و ادبی متأثّر از خود را نیز به قدر وُسع از آن برخوردار نموده‌است. نهایتاً از مقایسۀ المعجم فی معاییر اشعار العجم و نقد الشّعر به آشکارگی برمیآید که آن نظام‌مندی‌ای که در الگوی پیشنهادی قدامة برای بازشناساندن جیّد و ردی شعر از یکدیگر هست و با تعریف وی از شعر پیوندی اندامیک دارد، در المعجم نیست.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Study of Al-Mu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam as an Imitation of Naqd al-shi'r
نویسنده [English]
- Mojahed Gholami
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Persian Gulf University, Bushehr, Iran.
چکیده [English]
Because In Al-Mu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam there is not Reference to the Naqd al-shi'r and its writer, Qudama-ibn ja'far, only with A little cautious can talking about familiarity of Shams Qays Razi with Qudama-ibn ja'far’s opinions and ideas in Poetry Criticism, that in last Centuries means Understanding good and bad poetry, and Reproduce them in AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam. What reinforces this idea, are similarities in these two books about the Defects of poetry like contradiction, Verbal and semantic errors, Features praise and other. For example, “Takhli” in Al-Mu'jam is equal to the three parts of “Deviation from metre” in Naqd al-shi'r; “Monaqeze” in Al-Mu'jam can be considered “Estehale & Tanaqoz” in Naqd al-shi'r; “Verbal errors” in Al-Mu'jam can be equated with word-weight’s Coordination in Naqd al-shi'r; the defect of "Tafwif" in Al-Mu'jam can be seen in the Qudama-ibn ja'far’s words about the defects of the word etc. The similarity between Shams Qays Razi and Qudama-ibn ja'far’s ideas and opinions about praise and its quality, in the period of dependence of literature and poetry on the courts and institutions of power and the period of the spread of court poems, is also very interesting. Of course, it is reminded that sometimes Shams Qays Razi’s ideas are different or more voluminous Compared with Qudama-ibn ja'far’s ideas. Also Because Naqd al-shi'r is the first rhetorical book that has combined Islamic rhetoric with Greek rhetoric, so Shams Qays Razi according to His influences from Naqd al-Shi'r, is the first to introduce Greek philosophical and rhetorical material into Persian books and in this way it has influenced Persian rhetorical books. But Naqd al-shi'r, Due to having rule in introducing poetry criticism and having Pattern for knowing the good and bad standards of poetry is more methodical than AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam.
کلیدواژه‌ها [English]
- AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam
- Naqd al-shi'r
- Literary Criticism
- Rhetoric
- Poetry Defects
)