بررسی تصاویر شعری «بنفشه» در ادبیات فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

«بنفشه» در شعر اغلب شاعران به‌کار رفته‌است و با توجه به اوصاف و ویژگی‌هایش، امکان تصویرسازی بسیاری ایجاد کرده‌است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و تحلیل تصویرسازی شاعران از «بنفشه» است و هدف دیگر، ترسیم نوع نگرش شاعران به این موضوع در طول تاریخ ادب فارسی است. همچنین، میزان ابتکارها و تقلیدها در این تصویرسازی و نیز تنوع تصاویر شعری بنفشه مشخص می‌گردد. به همین منظور، 54 شاعر انتخاب، و طبق معیار تقدم و تأخر تاریخی، تصاویر تقلیدی و ابتکاری مشخص، و یافته‌ها نیز با استفاده از جدول و نمودار، عینی‌تر و ملموس‌تر نشان داده شد. برخی از یافته‌های این پژوهش بدین قرار است: در شعر این شاعران، بیش از 552 تصویر متنوع و 248 تصویر منحصربه‌فرد از بنفشه دیده می‌شود و رابطۀ «بنفشه» و «مو، زلف، گیسو و طرّه، بنفشه و سمن و یاسمن»، «بنفشه» و «خط»، «بنفشه» و «کبودی»، «بنفشه» و «دوتایی و خمیدگی»، «بنفشه» و «لاله»، «بنفشه» و «بو»، و نیز «بنفشه» و «نیلی بودن» در شعر آنان به ترتیب بیشترین بسامد را دارد. در این انتخاب، از شعر شاعران مختلفی با سبک‌های متنوع استفاده شده‌است؛ از شاعران طراز اول و مشهور گرفته، تا شاعرانی با شهرت کمتر. این انتخاب خود تنوع زیادی دارد؛ مثلاً شاعران غزل‌سرا، قصیده‌سرا، مثنوی‌سرا و... ، شاعران عارف، زاهد، دنیاگرا و... و نیز انواع شعر حماسی، غنایی، تعلیمی و... در این گزینش و پژوهش مدّ نظر بوده‌است. برخی از شاعران نظیر قطران با 29 تصویر، خاقانی با 19 تصویر، منوچهری با 16 تصویر، فرخی با 15 تصویر، امیر معزی با 14 تصویر، نظامی با 13 تصویر و عطار با 12 تصویر، ابتکاری‌ترین و تازه‌ترین تصاویر شعری را از بنفشه پدید آورده‌اند. چنان‌که دیده می‌شود، بنفشه و اوصاف انسانی %50، بنفشه و اشیاء %20، بنفشه و طبیعت %18، بنفشه و حیوانات %5/4، بنفشه و ترکیبات ادبی %5/3، بنفشه و رنگ‌ها %2، بنفشه و مفاهیم غیرمادی %1 و نیز بنفشه و مکان %1 از تصاویر را شامل می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Image of Violets in Persian Poetry

نویسنده [English]

  • Alireza Nabilou
Professor of Persian language and literature, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

Persian poets have made use of violets in their poetry and paid attention to particulars and descriptions of violets. The purpose of this study is to investigate numerous and various images of violets. The evolution of this image in different periods at the vertical axis of Persian literary history is studied as well. Also, the amount of innovations and imitations in this illustration and also the variety of violet poetic images are determined. All images for violets are classified and studied in 54 Persian poets and, according to the factor of initiator and imitator poet, original and imitative images are presented. Tables and charts are used to show the frequency and images of violets. The results of the study indicate that more than 552 various images and 248 original images appear in these works and that images referring to the relation between violets and hair and tress, violets and jasmine, violets and mustache, violets and bruises, violets and curvature, violets and tulip, violets and smell, violets and indigo are respectively more frequent. In this selection, the poems of different poets with various styles have been used, from first-class and famous poets to poets with lesser fame. This selection has a great variety, for example, the poets of lyric poetry, ode poetry, Masnavi poetry ... and mystical, ascetic and secular poets ... and types of epic, lyrical, didactic and ... poetry in this selection and research have been. Some poets such as Qatran with 29 images, Khaghani with 19 images, Manouchehri with 16 images, Farrokhi with 15 images, Amir Mo'ezzi with 14 images, Nezami with 13 images, and Attar with 12 images, have created the most innovative and latest poetic images of violets. As can be seen, violets and human beings are 50%, violets and object 20%, violets and nature 18%, violets and animals 4.5%, violets and literary compositions 3.5%, violets and colors 2%, violets and immaterial concepts 1% and violets and the location of 1% of the images are included.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Violets
  • Images
  • Original images
  • Imitative images

مراجع

اسکلتن، رابین (1375)، حکایت شعر، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، چ 1، تهران، میترا.
اعتصامی، پروین (1384)، دیوان اشعار، به اهتمام حسن برازان، چ 1، تهران، سنبله.
انوری، اوحدالدّین علی (1376)، دیوان اشعار، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چ 5، تهران، علمی و فرهنگی.
اوحدی مراغه‌ای، اوحدالدّین (1375)، دیوان اشعار، به اهتمام سعید نفیسی، چ 2، تهران، امیرکبیر.
براهنی، رضا (1380)، طلا در مس، چ 1، تهران، زریاب.
بهار، محمدتقی (1358)، دیوان اشعار، چ 4، تهران، امیرکبیر.
بیدل دهلوی، عبدالقادر (1384)، دیوان اشعار، به اهتمام خلیل‌االله خلیلی، چ 1، تهران، سیمای دانش.
بیلقانی، مجیر (1358)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد آبادی، چ 1، تبریز، مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
پورنامداریان، تقی (1381)، سفر در مه، چ 1، تهران، نگاه.
جامی، عبدالرّحمن (1366)، هفت اورنگ، به اهتمام مرتصی مدرس، چ 2، تهران، سعدی.
حافظ شیرازی، شمس‌الدّین مخمد (1369)، دیوان اشعار، به اهتمام خلیل خطیب رهبر، چ 6، تهران، صفی‌علیشاه.
غزنوی، حسن (1362)، دیوان اشعار، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چ 2، تهران، اساطیر.
خاقانی، بدیل (1374)، دیوان اشعار، به اهتمام ضیاءالدّین سجادی، چ 5، تهران، زوّار.
خواجوی کرمانی، محمود (1374)، دیوان اشعار، به اهتمام احمد سهیلی، چ 3، تهران، پاژنگ و مرکز کرمان‌شناسی.
خیام، عمر (1373)، رباعیات، به اهتمام محمدعلی فروغی و قاسم غنی، چ 2، تهران، اساطیر.
دهلوی، امیرخسرو (1361)، دیوان اشعار، تصحیح سعید نفیسی، تهران، جاویدان.
رودکی، ابوعبداالله (1382)، دیوان اشعار، به اهتمام سعید نفیسی، چ 4، تهران، امیرکبیر.
رونی، ابوالفرج (1347)، دیوان اشعار، به اهتمام محمود مهدوی دامغانی، چ 1، مشهد، باستان.
ساوجی، سلمان (1367)، دیوان اشعار، به اهتمام منصور شفق، چ 2، تهران، صفی‌علیشاه.
سعدی، مصلح‌الدّین عبداالله (1365)، کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، چ 5، تهران، امیرکبیر.
سنایی، مجدودبن آدم (1362)، دیوان اشعار، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، چ 3، تهران، سنایی.
ـــــــــــــــــ (1369)، حدیقةالحقیقه، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، چ 4، تهران، دانشگاه تهران.
سیف فرغانی، محمد (1364)، دیوان اشعار، به اهتمام ذبیح‌االله صفا، چ 2، تهران، فردوسی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، صُوَر خیال در شعر فارسی، چ 5، تهران، آگاه.
صائب، محمدعلی (1371)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد قهرمان، چ 1، تهران، علمی و فرهنگی.
عبید زاکانی، عبیداالله (1379)، کلیات، به اهتمام پرویز اتابکی، چ 1، تهران، زوار.
عراقی، ابراهیم (1368)، دیوان اشعار، به اهتمام سعید نفیسی، چ 5، تهران، جاویدان.
عطار، فریدالدّین محمد (1371)، دیوان اشعار، به اهتمام تقی تفضّلی، چ 6، تهران، علمی و فرهنگی.
عمعق بخارایی، شهاب‌الدّین (1339)، دیوان اشعار، به اهتمام سعید نفیسی، چ 1، تهران، فروغی.
عنصری، ابوالقاسم حسن (1366)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، چ 2، تهران، سنایی.
فرخی سیستانی، علی (1380)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، چ 6، تهران، زوّار.
فرخی یزدی، محمد (1382)، دیوان اشعار، به اهتمام حسین مکی، چ 13، تهران، امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1965 م)، شاهنامه، چاپ مسکو.
قاآنی، حبیب‌االله (1380)، دیوان اشعار، به اهتمام امیرحسین صانعی، چ 1، تهران، نگاه.
قبادیانی، ناصرخسرو (1384)، دیوان اشعار، تصحیح مینوی و مهدی محقّق، چ 6، تهران، دانشگاه تهران.
قطران، ابومنصور (1333)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد نخجوانی، چ 1، تبریز، کتاب‌فروشی تهران.
قوامی رازی، بدرالدّین (1334)، دیوان اشعار، به اهتمام میرجلال‌الدّین حسینی، چ 1، تهران، چاپخانۀ سپهر.
کسایی، ابوالحسن (1370)، کسایی مروزی و.... ، به اهتمام محمدامین ریاحی، چ 3، تهران، توس.
محتشم، کمال‌الدّین علی (1376)، دیوان اشعار، به اهتمام محمدعلی گرگانی، چ 5، تهران، سنایی.
مختاری، عثمان (1336)، دیوان اشعار، به اهتمام رکن‌الدّین همایون‌فرخ، چ 1، تهران، علمی.
مسعود سعد سلمان (1374)، دیوان اشعار، به اهتمام پرویز بابایی، تهران، نگاه.
معزّی، ابوعبداالله محمد (1318)، دیوان اشعار، به اهتمام عباس اقبال آشتیانی، چ 1، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه.
منوچهری، احمد (1375)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، چ 2، تهران، زوّار.
مولوی، جلال‌الدّین محمد (1355)، کلیات شمس، به اهتمام بدیع‌الزّمان فروزانفر، چ 2، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــ (1378)، مثنوی معنوی، به اهتمام عبدالکریم سروش، چ 5، تهران، علمی و فرهنگی.
نبی‌لو، علیرضا (1388)، «بررسی و تحلیل بسامد تصاویر لاله در شعر فارسی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، ش 26، صص 327ـ347.
نشاط، عبدالوهّاب (1379)، دیوان اشعار، به اهتمام حسین نخعی، چ 3، تهران، گل‌آرا.
نظامی، الیاس‌بن محمد (1384)، کلیات اشعار، تصحیح حسن وحید دستگردی، چ 5، تهران، نگاه.
وحشی بافقی، محمد (1339)، دیوان اشعار، به اهتمام حسین نخعی، چ 1، تهران، امیرکبیر.
Am’aq, Sh. (1960), Divan-e-Ash'ar, By Sa'id Nafisi, Eds 1th, Tehran, Foroughi. [In Persian].
Anvari, A. (1997), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Taghi Modarres Razavi, 5th Eds, Tehran, Elmi va Farhangi. [In Persian].
Attar, F. (1992), Divan-e-Ash'ar, By Taghi Tafazzoli, 6th Eds, Tehran, Elmi va Farhangi. [In Persian].
Bahar, M. (1979), Divan-e-Ash'ar, 4th Eds, Tehran, Amir kabir. [In Persian].
Baraheni, R. (2001), Tala dar Mes, 1th Eds, Tehran, Zaryab. [In Persian].
Bidel, A. (2005), Divan-e-Ash'ar, By Khalilullah Khalili, 1th Eds, Tehran, Simay-e Danesh. [In Persian].
Bilaghani, M. (1979), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Abadi, 1th Eds, Tabriz, Institute of Iranian History and Culture. [In Persian].
Dehlavi, Amir Khosrow (1982), Divan-e-Ash'ar, By Sa'id Nafisi, Tehran, Javidan. [In Persian].
Etesami, P. (2005), Divan-e-Ash'ar, By Hassan Barazan, 1th Eds, Tehran, Sonboleh. [In Persian].
Farrokhi Sistani, A. (2001), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Dabirsiyaghi, 6th Eds, Tehran, Zavvar. [In Persian].
Farrokhi Yazdi, M. (2003), Divan-e-Ash'ar, By Hossein Makki, 13th Eds, Tehran, Amir kabir. [In Persian].
Ferdowsi, A. (1965), Shahnameh, Moscow Press. [In Persian].
Ghavami Razi, B. (1955), Divan-e-Ash'ar, By Mir Jalaloddin Hosseini, 1th Eds, Tehran, Sepehr Printing House. [In Persian].
Ghobadiyani, N. (2005), Divan-e-Ash'ar, By Minavi and Mohaqqeq, 6th Eds, Tehran, University of Tehran. [In Persian].
Hafez Shirazi, Shams ul-din Mohammad (1990), Divan-e-Ash'ar, By Khalil Khatib Rahbar, 6th Eds, Tehran, Safi Alishah. [In Persian].
Ghaznavi, Hassan (1983), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Taghi Modarres Razavi, 2th Eds, Tehran, Asatir. [In Persian].
Iraqi, I. (1989), Divan-e-Ash'ar, By Sa'id Nafisi, 5th Eds, Tehran, Javidan. [In Persian].
Jami, A. (1987), Haft Owrang, By Morteza Modarres, 2th Eds, Tehran, Sa'di. [In Persian].
Khaghani, B. (1995), Divan-e-Ash'ar, By Zia-ul-din Sajjadi, 5th Eds, Tehran, Zavvar. [In Persian].
Khajouy-e Kermani, M. (1995), Divan-e-Ash'ar, By Ahmad Soheyli, 3th Eds, Tehran, Pajeng and Kerman Studies Center. [In Persian].
Khayyam, O. (1994), Quatrains, By Mohammad Ali Foroughi and Qasem Ghani, 2th Eds, Tehran, Asatir. [In Persian].
Kasayi, A. (1991), Kasayi Marvazi va..., By Mohammad Amin Riyahi, 3th Eds, Tehran, Toos. [In Persian].
Manouchehri, A. (1996), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Dabirsiyaghi, 2th Eds, Tehran, Zavvar. [In Persian].
Mas'oud Sa'd Salman. (1995), Divan-e-Ash'ar, By Parviz Babayi, Tehran, Negah. [In Persian].
Mo'ezzi, A. (1939), Divan-e-Ash'ar, By Abbas Iqbal, 1th Eds, Tehran, Islamic Bookstore. [In Persian].
Mohtasham, K. (1997), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Ali Gorgani, 5th Eds, Tehran, Sanayi. [In Persian].
Mokhtari, O. (1957), Divan-e-Ash'ar, By Roknoddin Homayoun Farrokh, 1th Eds, Tehran, Elmi. [In Persian].
Nabilou, A. (2009), "Study and Analysis of the Frequency of Tulip Images in Persian Poetry", Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahonar University of Kerman, Vol. 26, Pp. 327-347. [In Persian].
Neshat, A. (2000), Divan-e-Ash'ar, By Hossein Nakha'i, 3th Eds, Tehran, Golara. [In Persian].
Nezami, E. (2005), Kolliyate Ash'ar, By Hasan Vahid Dastgerdi, 5th Eds, Tehran, Negah. [In Persian].
Obeyd Zakani, O. (2000), Kolliyat, By Parviz Atabaki, 1th Eds, Tehran, Zavvar. [In Persian].
Onsori, A. (1987), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Dabir Siyaghi, 2th Eds, Tehran, Sanayi. [In Persian].
Owhadi Maraghei, O. (1996), Divan-e-Ash'ar, By Sa'id Nafisi, 2th Eds, Tehran, Amirkabir. [In Persian].
Pournamdariyan, T. (2002), Safar dar meh, 1th Eds, Tehran, Negah. [In Persian].
Qa'ani, H. (2001), Divan-e-Ash'ar, By Amir Hossein Sane'i, 1th Eds, Tehran, Negah. [In Persian].
Qatran, A. (1954), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Nakhjavani, 1th Eds, Tabriz, Tehran Bookstore, [In Persian].
Roudaki, A. (2003), Divan-e-Ash'ar, By Sa'id Nafisi, 4th Eds, Tehran, Amir kabir, [In Persian].
Rouni, A. (1968), Divan-e-Ash'ar, By Mahmoud Mahdavi Damghani, 1th Eds, Mashhad, Bastan, [In Persian].
Rumi, M. (1976), Kolliyate Shams, By Badi Al-Zaman Forouzanfar, 2th Eds, Tehran, Amir kabir, [In Persian].
ـــــــــــــ(1999), Masnaviye Ma'navi, By Abdolkarim Soroush, 5th Eds, Tehran, Elmi va Farhangi, [In Persian].
Sa'di, A. (1986), Kolliyat, By Mohammad Ali Foroughi, 5th Eds, Tehran, Amir kabir, [In Persian].
Sa'eb, M. (1992), Divan-e-Ash'ar, By Mohammad Ghahraman, 1th Eds, Tehran, Elmi va Farhangi, [Persian].
Sanayi, M. (1983), Divan-e-Ash'ar, By Modarres Razavi, 3th Eds, Tehran, Sanayi, [Persian].
ــــــــــــــــ(1990), Hadiqat al-Haqiqat, By Modarres Razavi, 4th Eds, Tehran, University of Tehran, [In Persian].
Savaji, S. (1988), Divan-e-Ash'ar, By Mansour Shafaq, 2th Eds, Tehran, Safi Alishah, [In Persian].
Seyfe Farghani, M. (1985), Divan-e-Ash'ar, By Zabihullah Safa, 2th Eds, Tehran, Ferdowsi, [Persian].
Shafi'i Kadkani, M. (1993), Imagination in Persian Poetry, 5th Eds, Tehran, Agah, [In Persian].
Skeleton, R. (1996), The Poetic Pattern, Translated by Mehrangiz Owhadi, 1th Eds, Tehran, Mitra, [In Persian].
Vahshi Bafghi, M. (1960), Divan-e-Ash'ar, By Hossein Nakha'i, 1th Eds, Tehran, Amirkabir. [In Persian].

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 24 مرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 22 مهر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار