تحلیل مهم ترین مؤلفه‌های کلامی اشاعره در امثال فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

مثل‌ها از دین، فرهنگ، آداب و رسوم و باورهای فلسفی و کلامی حاکم بر جامعه مایه می‌گیرند. اشاعره که از مهمترین فِرَق کلامی در تمدن اسلامی به‌شمار می‌آیند نقش محوری در تکوین اندیشة انسانِ اسلامی و ایرانی داشته‌‌اند. این پژوهش نویسندگان کوشیده‌اند با بررسی امثال فارسی ابعاد مختلف اندیشه‌های اشاعره را در فرهنگ ایرانی نشان دهند. اشاعره مشیّت الهی را بدون قید و شرطی مطلق دانسته و هیچ امری از صلاح و اصلح و لطف را بر خداوند واجب نمی‌دانستند. ایشان بر این باورند که خداوند اراده‌کنندۀ خیر و صلاح آدمی از روی حکمت است؛ اگرچه فعل اصلح بر پروردگار واجب نیست ولی ثابت شده‌است که کارهای خداوند از روی حکمت و مصلحت است، هرچند آدمی از  حکمت آن آگاه نباشد.  اشاعره مانند معتزله و دیگران، فقط خداوند را رازق می‌دانند. ایشان همچنین حرام را روزی می‌دانند و معتقدند که هم روزی حلال و هم روزی حرام را خداوند می‌دهد و معنای آن که خداوند حرام را روزی انسان می‌کند این است که آن را مایة قوام و ایستایی جسم قرار می‌دهد. ایشان معتقدند رزق و روزی به اندازة عمرها مقدّر شده‌است و چیزی از رزق آدمی کاسته و به آن افزوده نمی‌شود؛ خداوند روزی‌ها را مقدّر کرده‌است اما کسب کردن روزی واجب است. با این حال، روزی را از کسب دیدن عین کفر است. اشاعره بر این باورند که «مقتول» به اجل خود می‌میرد، یعنی در وقتی می‌میرد که برای مرگ او مقدّر شده‌است. ایشان مؤلفة «برهان تمانع» را دلیلی بر محدِث عالَم بودن خدا می‌دانند و بر این اساس معتقدند که آفریدگار عالم یکی است زیراکه ممکن نیست مفهوم واجب‌الوجود جز بر ذاتِ واحدی صادق آید. افزون بر این‌ها اشاعره به حقّانیّت قیامت و لوازم آن: «حق بودن بعثت مردگان»، «حق بودن سؤال»، «حق بودن نامۀ اعمال»، «حق بودن وزن و سنجش اعمال» و «حق بودن صراط» باور دارند. همۀ این باورها با امثال فارسی مربوط به آن‌ها در این مقاله بحث و بررسی شده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Most Important Theological Components of Ashaereh in Persian Proverbs

نویسندگان [English]

  • Mostafa Musavi 1
  • Abbas Shahali Ramshe 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Tehran
2 Ph.D. Candidate of Persian Language and Literature, University of Kashan, Kashan, Iran.
چکیده [English]

Proverbs, originates from religion, culture, theological and philosophic beliefs and conventions of a society. They show the popular beliefs. The Ashaereh theological sect, which is one of the most important theological sects in the field of Islamic civilization, has played a pivotal and fateful role in creating the Islamic dimension of Iranian thought. In the present research, the authors have tried to analyze and show the different dimensions of the Ashaereh ideas in the mentality of the Iranian people through Persian proverbs.The Ashaereh considered freedom and divine will free without any conditions and did not consider any matter of goodness and righteousness and grace obligatory on God. According to the "Wisdom of God" component, they believe that God wills the good of man from wisdom. They believe that although it is not obligatory on God to do a righteous deed, it has been proven that God's deeds are based on wisdom and expediency, even if one is not aware of its wisdom. The Ashaereh, like the Mo'tazeleh and others, consider only God as sustenance and attribute this attribute exclusively to God. Also, they consider "haram" as sustenance and believe that God gives both "halal" sustenance and "haram" sustenance, and the meaning that God makes "haram" sustenance for man is that it makes the body consistent and stable. In addition, they believe that sustenance is predestined for the rest of their lives and nothing is reduced or added to human sustenance. Also, they believe that although God has decreed sustenance, it is obligatory to earn a living. The Ashaereh, believe that the victim dies on his own death, that is, when it is predestined for his death. They believe that the Creator of the universe is one, because the concept of obligatory existence cannot be true except on a single essence. They believe the Resurrection and its accessories, such as "the truth of the resurrection of the dead", "the truth of the question", "the truth Letter of deeds", "right of weight and measurement of deeds" and "Bridge being right". We see all of these beliefs in Persian Proverbs. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theological Components
  • Theological beliefs
  • Ashaereh
  • Persian Proverbs
  • Iranian culture

مراجع

قرآن کریم.
ابن‌خلدون، عبدالرّحمن‌بن محمد (بی‌تا)، مقدمۀ ابن‌خلدون، تحقیق علی عبدالواحد الوافی، 2 ج، قاهره، دار نهضة مصر للطبع والنّشر.
اشعری، أبو‌الحسن علی‌بن اسمعیل (1929م.)، مقالات الإسلامیین وإختلاف المصلّین، به تصحیح هـ . ریتر، ج 1، استانبول، مطبعة الدولة.
باقلانی، أبوبکر‌بن محمدبن الطیب (1382 ق.)، الإنصاف فیما یجب إعتقاده ولایجوز الجهل به، تحقیق محمّد زاهدبن الحسن الکوثری، چ 2، مصر، مؤسسة الخانجی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1957 م.)، التمهید، تصحیح الأب و تشرد یوسف مکارئی، بیروت، المکتبة الشرقیة.
بدوی، عبدالرّحمن (1374)، تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام (مذاهب الإسلامیین)، ترجمۀ حسین صابری، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
تفتازانی، سعدالدّین مسعود (1393)، عقاید نسفیّه و شرح آن، ترجمه، توضیح و تصحیح علی‌اصغر حلبی و مهناز صفایی، چ 1، تهران، زوّار.
جوینی، امام‌الحرمین (1950م.)، کتاب الإرشاد إلی قواطع الأدلّه فی أصول الإعتقاد، تصحیح محمّد یوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر، المکتبة الخانجی.
حلبی، علی‌اصغر (1374)، تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، چ 1، تهران، اساطیر.
بهمنیار، احمد (1381)، داستان‌نامۀ بهمنیاری، چ 3، تهران، دانشگاه تهران.
سرّاج طوسی، ابونصر عبداالله‌بن علی (1914م.)، اللّمع فی التّصوف، قد اعتنی بنسخه و تصحیحه رنولد آلن نیکلسون، لیدن، مطبع بریل.
سمرقندی، ابوالقاسم اسحاق (1348)، ترجمة السَّوادُ الأعظم، به اهتمام عبدالحی حبیبی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1358)، توضیح الملل (الملل و نحل)، تحریر نو از مصطفی خالقداد هاشمی، مقدمه، حواشی، تصحیح و تعلیقات سید محمّدرضا جلالی نائینی، ج 1، چ 2، تهران، شرکت افست.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1934م.)، کتاب نهایة الأقدام فی علم الکلام، تصحیح آلفرد جیوم، دانشگاه آکسفورد.
قاضی عبدالجبّار، ابوالحسن بن احمد (1965م.)، المغنی فی أبواب التوحید والعدل، تحقیق محمدعلی النجار و عبدالحلیم النجّار، ج 11، قاهره، الدّار المصریة للتألیف والترجمة.
Ashaari, A. (1929), Maghālāt ul-Eslāmiyin va Ekhtelāf ul-Mosallin (Articles of Islamists and Dissidents), Corrected by Helmut Ritter, Vol. 1, Istanbul, Al-Dowlah Press [In Persian].
Bāghlāni, A. (1963), Alensāf Fi Mā Yajebo Eateghādohoo va Lāyajoozo Aljahlo Beh (Fairness in What Must be Believed and It Is not Permissible to Ignore It), The Investigation of Mohammad Zahied ibn Al-Hassan Al-Kothari, Cairo, Al-Khanji Foundation. [In Persian].
__________(1957), Al-Tamhid (Preface), Corrected by Youssef Makarei, Beirut, The Oriental Library [In Persian].
Badavi, A. (1995), Mazāheb ul-Eslāmiyin (History of Theological Thoughts in Islām), Translated by Hossein Sāberi, Mashhad, Bonyād Pajooheshhā-ye Eslāmiye Astane Ghods. [In Persian].
Bahmanyār, A. (2003), Dāstānnāme-ye Bahmanyāri (Bahmanyāri Story Letter), 3th Ed, Tehrān, University of Tehrān Press. [In Persian].
Ghāzi Abdoljabbār, A. (1965), Al-Moghni fi Abvābe Altowhid Va Alaadl (Al-Moghni In The Doors Of Monotheism And Justice), By the Investigation of Muhammadali Al-Najjār and Abdul Halim Al-Najjār, Vol.11, Cairo, The Egyptian House for Authorship and Translation. [In Persian].
Halabi, A. (1995), Tārikhe Ealme Kalām Dar Irān va Jahān (History of Science Words dar Irān and Jahān Islām), Tehrān, Asātir Press. [In Persian].
Ibn-e khaldoon, A. (N.D), Moghaddame-ye Ibn-e khaldoon (The Introduction of Ibn Khaldoon), Investigation of Ali Abdol Wāhed Al-Wāfi, Vol. 1 & 2, Cairo, Dar al-Nehzat Egypt for Printing and Publishing. [In Persian].
Joveni, E. (1950), Alershād Elā Ghavātea Aladellah fi Osoole Al-Eateghād (The Book of Guidance to Breakers of Evidence in the Fundamentals of Belief), Corrected by Mohammad Yosuf Moussā and Ali Abdol Monaem Abdol Hamid, Egypt, Al-Khānji Foundation. [In Persian].
Samarghandi, A. (1969), Tarjome-ye Savād Al-Aazam (Translation of the Savād Al-Aazam), By Abdol al-Hay Habibi, Publications of the Iranian Culture Foundation. [In Persian].
Shahrestāni, A. (1914), Al-Melal va al-Nehal (Explanation of Nations), New Writing by Mostafa Khāleghdād Hāshemi, Introduction, Margins, Corrections and Comments by Seyyed MohammadRezā Jalāli Nāeini, Vol. 1, 2th Ed., Tehran, Offset Company. [In Persian].
Shahrestāni, A. (1934), Ketāb-e Nahāyat al-Eghdām fi Elme al-Kalām (Book of The End of The Feet in The Science of Kalām), Edited by Alfred Jium, Oxford, University of Oxford. [In Persian].
Taftāzāni, S. (2014), Aghāyed-e Nasafiyyeh (Nasafi Beliefs and Its Description), Translated, Clarified and Corrected by Ali Asghar Halabi and Mahnāz Safāii, Tehrān, Zavvār Publications. [In Persian].
Tusi, A. (1914), Al-Loma fi Al-Tasavvof (The Brilliance of Sufism), Corrected by Renold Allen Nicolson, Leiden, Braille Press. [In Persian].

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 بهمن 1398
  • تاریخ بازنگری: 05 مرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 03 خرداد 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار