استعاره‌های مفهومی حوزۀ عشق در خسرو و شیرین نظامی

صمیمی فر, سمیرا; سالمیان, غلامرضا; مالمیر, محمد ابراهیم

doi:10.22059/jlcr.2021.302081.1466

استعاره‌های مفهومی حوزۀ عشق در خسرو و شیرین نظامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

² دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

10.22059/jlcr.2021.302081.1466

چکیده

نظریۀ «استعارۀ مفهومی»، برداشتی نو و متفاوت از استعاره است که نخستین بار لیکاف و جانسون آن را مطرح کردند. در این رویکرد، استعاره تنها از جنبۀ ظاهری بررسی نمی‌شود، بلکه به مفاهیمی توجه می‌شود که در پسِ واژه‌ها پنهان است. در این دیدگاه، مفاهیم انتزاعی با استفاده از مفاهیم عینی‌تر، ملموس‌تر و گاهی ذهنی درک می‌شوند. هر مفهوم استعاری با تمرکز بر یک جنبه از مفهوم، می‌تواند ذهن را از تمرکز بر جنبه‌های دیگر آن مفهوم بازدارد. چون عشق و مفاهیم مرتبط با آن، اموری انتزاعی هستند، برای ملموس‌تر شدن در قالب تشبیه و استعاره بیان می‌شوند. یکی از مفاهیم انتزاعی و مورد توجه نظامی در مثنوی خسرو و شیرین، عشق است. عشق و دیگر مفاهیم مربوط به آن، از جمله عاشق، معشوق، وصال، هجران و... در شعر او به صورت استعاری بیان شده‌اند. پژوهش حاضر مفاهیم مذکور را در چارچوب نظریۀ استعارۀ مفهومی لیکاف و جانسون و نگاهی به طبقه‌بندی جدید افراشی و حسامی با عنوان استعارۀ ذهنی به ذهنی، بررسی کرده‌است. با بررسی مفاهیم حوزۀ عشق بر پایۀ نظریۀ استعارۀ مفهومی، هجده نگاشت با حوزۀ مقصد عشق، در قالب 738 مورد، دسته‌بندی و تحلیل شد. این نگاشت‌ها در دو گروه دسته‌بندی می‌شوند: استعاره‌هایی که رویکرد مثبت به عشق دارند و استعاره‌هایی که رویکرد منفی به عشق دارند. این داستان بیانگر رویدادی عاشقانه است و به همین دلیل، اغلب نگاشت‌های شکل‌گرفته در آن، رویکردی منفی دارد و آنجا که این عشق به وصال می‌انجامد و موجب شادی می‌شود، رویکرد این نگاشت‌ها مثبت می‌شود. بر پایۀ نتایج به‌دست آمده، بیشتر نگاشت‌ها ذهنی به عینی هستند و در بعضی موارد، از امور ذهنی ملموس‌تر برای بیان عشق استفاده شده‌است و نگاشتِ «عشق، غم است» با 123 مورد و نگاشتِ «عشق، فریب است» با 16 مورد، به‌ترتیب بیشترین و کمترین بسامد را در خسرو و شیرین به خود اختصاص داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conceptual Metaphors in the Field of Love in Khosrow and Shirin by Nizami

نویسندگان [English]

samira samimifar ¹
Gholamreza Salemian ²
Mohammadebrahim Malmir ²

¹ Ph.D. Candidate in Persian language and literature, Razi University, Kermanshah, Iran.

² Associate Professor of Persian Language and Literature Razi University, Kermanshah, Iran.

چکیده [English]

Conceptual metaphor is a new, different interpretation of metaphor that first proposed by Lakoff and Johnson. In this approach, metaphor is not only examined in terms of appearance; but also, it pays attention to the concepts that are hidden behind the words. Any metaphorical concept, by focusing on one aspect of the concept, can prevent the mind from focusing on other aspects of that concept. One of the abstract concepts in Khosrow and Shirin Masnavi is love. Whereas Nizãmi is an irreplaceable master of metaphor and he often expresses his desired concepts in the form of metaphorical system, love and other related concepts such as lover, beloved, achievement, grief, etc. in his poetry. In this research, with a descriptive-analytical method based on library studies, based on Lakoff and Johnson's theory of cognitive metaphor and a look at the new classification of Afrãshi and Hisãmi (mental to mental), conceptual metaphors of love in Khosrow va Shyryn by Nizãmi, arereviewed and analyzed. Because love and related concepts are abstract, they are expressed in the form of similes and metaphors to make them more tangible. By examining the concepts of the field of love based on the theory of conceptual metaphor, eighteen texts were categorized and analyzed with the field of the destination of love in the form of 738 items. These writings are classified into two groups: metaphors that have a positive approaches to love and metaphors that have a negative approaches to love. This story is about a romantic event; for this reason, most of the writings formed in it have a negative approach, and whereas this love leads to achievement and it brings happiness, the approach becomes positive. Based on the obtained results, most of the texts are subjective to objective, and in some cases they are more tangible mental, they have been used to express love, and the text about "love is sorrow" are 123 cases and the texts about "love is deception" are 16 cases, and they have the highest and lowest frequencies in Khosrow va Shyryn, respectively

کلیدواژه‌ها [English]

Conceptual Metaphor
Love
Military
Khosrow and Shirin
Likaf and Johnson

مراجع

آیاد، مریم (1393)، استعارۀ مفهومی عشق در غزلیات سنایی، عطار و مولانا، رسالۀ دکتری به راهنمایی سید مهدی زرقانی، مشهد، دانشگاه فردوسی.

ارسطو (1343)، فنَ شعر، ترجمۀ عبدالحسین زرین‌کوب، چ 2، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

اسپرهم، داوود و سمیه تصدیقی (1397)، «استعارۀ شناختی عشق در مثنوی مولانا»، متن‌پژوهی ادبی، ش 76، صص 87ـ114.

اصغرنژاد فرید، مرضیه (1393)، الگوهای شناختی استعاره‌های مفاهیم عاشقانه در غزلیات و قصاید سعدی، رسالۀ دکتری به راهنمایی نسرین فقیه‌ ملک‌مرزبان، تهران، دانشگاه الزهرا.

افراشی، آزیتا و تورج حسامی (1392)، «تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه‌هایی از زبان‌های فارسی و اسپانیایی»، نشریۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، ش 5، صص 141ـ165.

بهنام، مینا (1389)، «استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس»، فصلنامۀ نقد ادبی، ش 10، صص 91ـ114.

خرمشاهی، بهاءالدّین (1373)، حافظ‌نامه، تهران، علمی و فرهنگی.

راکعی، فاطمه (1383)، «نگاهی نو به استعاره، تحلیل استعاره در شعر قیصر امین‌پور»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، ش 26، صص 77ـ99.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1386)، پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، چ 7، تهران، سخن.

سجودی، فرزان و زهرا قنبری (1391)، «بررسی معناشناختی استعارۀ زمان در داستان‌های کودک به زبان فارسی (گروه‌های سنّی الف، ب، ج)»، فصلنامۀ نقد ادبی، ش 19، صص 135ـ156.

صفا، ذبیح‌ا‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2، چ 10، تهران، فردوس.

عبَاسی، زهرا (1397)، «استعارۀ مفهومی عشق و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در تذکرةالأولیای عطار». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، س 12، ش 2 (پیاپی 37)، صص 117ـ146.

عبدالکریمی، سپیده (1393)، فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی شناختی، تهران، علمی.

کریمی، مریم، غلامرضا سالمیان و فاطمه کلاهچیان (1398)، «کارکردهای شناختی استعاره در سیرالعباد إلی‌المعاد سنایی»، فنون ادبی، س 11، ش 2 (پیاپی 27)، صص 128ـ113.

کوچش، زولتن (1393)، مقدمۀ کاربردی بر استعاره، ترجمۀ شیرین پورابراهیم، تهران، سمت.

لیکاف، جورج و مارک جانسون (1397)، استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، چ 3، تهران، علم.

ناصری، فرشته و عبدالحسین فرزاد (1392)، «تحلیل جلوه‌های ادبیات غنایی در سه منظومۀ نظامی با تکیه بر نقش زن»، فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات فارسی، ش 15، صص 185ـ213.

نظامی‌گنجه‌ای، الیاس‌بن ‌یوسف (1391)، خسرو و شیرین، با حواشی و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ 13، تهران، قطره.

ولی‌زاده پاشا، لیلا، محبوبه مباشری و شیرین پورابراهیم (1397)، «مفهوم‌سازی عشق در غزلیات شمس و بررسی ارتباط آن با مضامین قرآنی از دیدگاه معنی‌شناسی»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، ش 2، صص 1ـ36.

هاشمی، زهره (1392)، «زنجیره‌های استعاری محبت در تصوف (بررسی دیدگاه صوفیه دربارۀ محبت از قرن دوم تا ششم هجری بر بنیاد نظریۀ استعارۀ مفهومی)»، فصلنامۀ نقد ادبی، ش 22، صص 29ـ48.

هاوکس، ترنس (1377)، استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ 1، تهران، نشر مرکز.

Abbasi, Z. (2018), "Conceptual Metaphor of Love and Related Semantic Clusters in Attar's Tazkarat al-Awliya", Research in Mystical Literature, Pp. 117-146 [In Persian].Abdol-Karimi, S. (2014), Descriptive Culture of Cognitive Linguistics, Tehran, Elmi [In Persian].Afrashi, A & Hesami, T. (2013), "Analysis of Conceptual Metaphors in a New Classification based on Examples from Persian and Spanish Languages", Journal of Comparative Linguistic Research, Pp. 141-165 [In Persian].Asgharnezgad farid, M. (2014), Cognitive Patterns of Metaphors of Romantic Concepts in Saadi's Lyric and Ode Poems, Ph.D. Thesis, Tehran, Alzahra University [In Persian].Ayad, M. (2014), Conceptual Metaphor of Love in Sanai, Attar and Molana's Lyric Poems, Ph.D. Thesis, Mashhad, Ferdowsi University [In Persian].Behnam, M. (2019), "Conceptual Metaphor of Light in Shams's Court", Literary Criticism Quarterly, Pp. 91-114 [In Persian].Esparham, D. & Tasdighi, S. (2018), "Cognitive Metaphor of Love in Molana's Masnavi", Literary Research Text, Pp. 87-114. [In Persian].Karimi, M., Salemian, Gh. & Kolahchian, F. (2019), "The Cognitive Functions of Metaphor in Sayr al-Ebad El al-Maad-e Sanai", Literary Techniques, Pp. 113-128 [In Persian].

Khoramshahi, B. (1994), Hafez Nameh, Tehran, Elmi & Farhangi [In Persian].

Kovecses. Zoltán (1986), Metaphors of Anger, Pride and Love, A Lexical Approach to the Structures of Concepts, Pragmatics and Beyond, Amsterdam & Philadelphia, John Benjamins [In Persian].

ــــــــــــــــــــــــ (2014), A Practical Introduction to Metaphor, Translated by Shirin Pouradham, Tehran, Samt [In Persian].

Howkes, T. (1972), Metaphor, Translate by Farzaneh Taheri,1^th Ed. Tehran, Nashr Markaz [In Persian].

Lakoff, G. & Johnson, M. (2003), Metaphors We Live By, Translate by Hajar Agha-Ebrahimi. 3^th Ed. Tehran, Elm [In Persian].Naseri, F & Farzad, A. (2013), "Analysis of the Effects of Lyrical Literature in Nezami's Three Poems based on the Role of Women", Persian Language and Literature Quarterly, No. 15, Pp. 185-213 [In Persian].Nezami Ganjavi, A.E.Y. (2012), Khosrow & Shirin, in Correction Dastgerdi, H.W., By Effort Hamidian, S., 13^th Ed. Tehran, Ghatreh [In Persian].Aristotle (1964), Poetry Technique, Translate by Abdol-Hosein Zarinkoub. 2^th Ed. Tehran, Bongah Tarjomeh & Nashre Ketab [In Persian].Rakeei. F. (2004), "A New Look at Metaphor, Metaphor Analysis in the Poetry of Qaisar Aminpour", Quarterly Journal of Literary Research, No. 26, Pp. 77-99 [In Persian].Safa. Z. (1990), History of Literature in Iran, Vol. 2, 10^th Ed, Tehran, Ferdows [In Persian].Sojoodi, F. & Ghanbari, Z. (2012), "A Semantic Study of the Metaphor of Time in Persian Children's Stories (Groups A, B, C)", Literary Criticism Quarterly, No. 19, Pp. 135-156 [In Persian].Leyla, V., Mobasheri, M & Pour-adham, Sh. (2018), "Conceptualization of Love in Shams Lyric Poems and Examining its Relationship with Quranic Themes from a Semantic Point of View", Research in Mystical Literature, No. 2, Pp. 1-36 [In Persian].Hashemi, Z. (2013), "Metaphorical Chains of Love in Sufism (Study of the Sufi View of Love from the Second to the Sixth Century AH Based on the Theory of Conceptual Metaphor", Quarterly Journal of Literary Criticism, No, 22, Pp. 29-48 [In Persian].Zarinkoub, A. (2007), The Old Man in the Ganje in Search of Nowhere. 7^th Ed, Tehran, Sokhan [In Persian].