پیشگویی در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.

چکیده

پیشگویی یکی از عناصر مهم و اثرگذار در فرایند شکل‌گیری داستان‌های حماسی و ملی است که در منظومه‌های حماسی ملی ایران، اعم از شاهنامه و حماسه‌های منظوم پس از آن، نمودِ فراوان دارد. در نوشتار حاضر، دربارۀ عنصر پیشگویی در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه با روش کتابخانه‌ای، مبتنی بر توصیف و تحلیل محتوا و ارائۀ آمار، پژوهش شده‌است. بر اساس پژوهش انجام‌شده، حدوداً صدوپنجاه‌و‌پنج مورد پیشگویی در این منظومه‌ها به‌کار رفته‌است. عنصر پیشگویی در حماسه‌های منظوم معروف، نظیر بهمن‌نامه، شهریارنامه، سام‌نامه، کوش‌نامه، فرامرزنامه، گرشاسب‌نامه و جهانگیرنامه، به‌ترتیب نمودِ بیشتری دارد و در منظومه‌های بانوگشسب‌نامه، برزونامه، شبرنگ‌نامه، کک کوهزاد و بیژن‌نامه بسیار معدود و انگشت‌شمار است. در منظومه‌های حماسی کوتاهی نظیر ببر بیان، تهمینه‌نامه، داستان پتیاره، رزم‌نامۀ شکاوند کوه و سوسن‌نامه، پیشگویی کاربردی ندارد. پیشگویی‌ها به وسیلۀ افرادی صورت گرفته که در روزگار خود از جایگاه اجتماعی ممتاز و موقعیت برتر برخودار بوده‌اند و بیشترین پیشگویی‌ها به‌ترتیب، به‌وسیلۀ اخترشناسان با تکیه بر احکام نجومی، شاهان و شاهزادگان، پهلوانان، موبدان و برهمنان صورت پذیرفته‌است. افراد عادی نقش چشمگیری در پیشگویی ندارند. برخی از پیشگویی‌ها با ابزارهایی نظیر اسطرلاب، جام انجم‌نما، جام گیتی‌نما و آیینۀ حکمت صورت گرفته‌است. برخی نیز روی الواح گوناگونی درج شده‌اند که به‌وسیلۀ پیشینیان برای آیندگان پیشگویی شده‌است و تقریباً ویژگی‌های مشترکی دارند. بسیاری از پیشگویی‌ها بر اساس خواب و رؤیا، یا از طریق تفأل و عوامل ماوراءالطبیعه و یاری‌رسان، نظیر سروش و سیمرغ انجام شده‌است که تقریباً تمام پیشگویی‌ها تحقق یافته‌اند. معمولاً پیشگویی کارکردی اجتماعی دارد، پند دادن برای اصلاح امور در حوزۀ نظام سیاسی و اجتماعی، آینده‌بینی، آگاهی از مغیبات و هشدارهای شوم، مانند مرگ، ویرانی و شکست، از مهم‌ترین اهداف و کاکردهای پیشگویی در منظومه‌های پهلوانی مذکور است. علت روی آوردن پیشینیان به امر پیشگویی را می‌توان دانش ناقص بشر در گذشته و نادانسته‌های او از کائنات و جهان هستی دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Prediction in Heroic Poms after Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Morteza Maghsudinejad 1
  • majid hajizade 2
  • Maryam Gholamrezabeigi 3
1 Ph.D. Candidate in Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Kerman Branch, Kerman, Iran.
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Kerman Branch, Kerman, Iran.
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Kerman Branch, Kerman, Iran.
چکیده [English]

Prediction is one of the most important and influential elements in the process of formation of epic and national stories, which is widely reflected in the national epic poems of Iran, including the Shahnameh and subsequent poetic epics. In the present article, the element of prophecy in heroic systems after Shahnameh has been researched by the method of libraries based on content description and analysis and presentation of statistics. Based on the research, about one hundred and fifty-five predictions in these systems have been researched. Has been used. The element of prophecy in famous epic poems; Such as Bahmannameh, Shahriarnameh, Samnameh, Kooshenameh, Faramarznameh, Garshasbnameh  and Jahangirnameh, respectively, are more prominent and in the systems, Banogshsabnameh, Barzoonameh, Shebrangnameh, Kok Kuhzad and Bijannameh, they are very few and finger In short epic poems; Prophecies are not used, such as, Babarbian, Tahminehnameh, Dastan Patiareh, Razmnameh Shakavand Kooh and Susannameh.  The predictions were made by people who in their time had a privileged social status and superior position, and most predictions were made by astronomers, respectively, based on astronomical rulings, kings and princes, heroes and priests, Brahmins. Ordinary people play a significant role. They do not have predictions. Some predictions with tools such as astrolabe, astrological cup, cosmic cup, mirror of wisdom, and some are written on various tablets that were predicted by the predecessors for the future and have almost common features. Many predictions are based on dreams or divination, supernatural and auxiliary factors, like Soroush and Simorgh, and the vast majority of predictions have been fulfilled. Usually, prediction has a social function; advancing for reform in the political and social system, foresight, awareness of omissions, and ominous warnings, like death, destruction and defeat. It is one of the most important goals and functions of prophecy in the mentioned heroic systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Epic
  • Prediction
  • Heroic pome
  • Predictor
  • Prediction tools
  • Astronomical ruling

مراجع

آموزگار، ژاله (1374)، تاریخ اساطیر ایران، تهران، اساطیر.
آیدنلو، سجاد (1388)، متون منظوم پهلوانی، چ 1، تهران، سمت.
ابن ابی‌الخیر، ایرانشاه (1370)، بهمن‌نامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، چ 1، تهران، علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــ (1377)، کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، چ 1، تهران، علمی.
اسدی طوسی، ابونصرعلی (1386)، گرشاسب‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران، دنیای کتاب.
اوشیدری، جهانگیر (1386)، دانشنامۀ مزد یسنا، چ 4، تهران، مرکز.
بانو گشسب‌نامه (1382)، تصحیح روح‌انگیز کراچی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
برزو‌نامه (1382)، منسوب به عطایی رازی، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رزمجو، حسین (1388)، قلمرو ادبیات حماسی ایران، ج 2، چ 1، مشهد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سام‌نامه (1392)، تصحیح وحید رویانی، چ 1، تهران، میراث مکتوب.
سرامی، قدمعلی (1383)، از رنگ گل تا رنج خار، چ 4، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
سوسن‌نامه (1382)، منسوب به عطایی رازی، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سید حسینی، رضا (1387)، مکتب‌های ادبی، ج 1، تهران، اساطیر.
شبرنگ‌نامه (1395)، به کوشش ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دن برگ، چ 1، تهران، انتشارات محمود افشار با همکاری نشر سخن.
شمیسا، سیروس (1393)، انواع ادبی، چ 4، تهران، نشر میترا.
ــــــــــــــ (1396)، شاهنامه‌ها، چ 1، تهران، انتشارات هرمس.
صفا، ذبیح‌االله (1369)، حماسه‌سرایی در ایران، چ 9، تهران، انتشارات امیرکبیر.
غفوری، رضا (1394)، هفت منظومۀ حماسی، تهران، مرکز پژوهش میراث مکتوب.
فرامرز‌نامه (1382)، به اهتمام مجید سرمدی، چ 1، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
 فرامرز‌نامۀ بزرگ (1394)، به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران، سخن.
کرستین‌سن، آرتور (1377)، نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، چشمه.
کزازی، میرجلال‌الدّین (1384)، نامۀ باستان، ج 1، چ 5، تهران، سمت.
کک کوهزاد (1384)، به کوشش احمد ابومحبوب، چ 1، تهران، نغمۀ زندگی.
کویاجی، جهانگیر کوروجی (1380)، بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران، ویرایش جلیل دوست‌خواه، تهران، آگه.
مادح، قاسم (1380)، جهانگیر‌نامه، تصحیح ضیاءالدّین سجادی، چ 1، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
مالمیر، تیمور (1390)، «پند داستان‌های مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، س 3، ش 10، صص 83ـ102.
مختاری، ؟ (1397)، شهریار‌نامه، تصحیح رضا غفوری، تهران، انتشارات محمود افشار، با همکاری نشر سخن.
وارنر، رکس (1387)، دانشنامۀ اساطیر جهان، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چ 2، تهران، اسطوره.
Aidenloo, S. (2009), Texts of Pahlavani Poetry, 1th, Tehran, Samt [In Persian].
Amoozgar, J. (1995), History of Iranian Mythology, Tehran, Asatir [In
 Persian].
Asadi Tusi, A. (2007), Garshasbnameh, Edited by Habib Yaghmaei, Tehran, Donyaye Ketab [In Persian].
Banoo Goshsabnameh, (2003). Edited by Roohangiz Karachi, Tehran, Institute of Humanities and Cultural Studies [In Persian].
Borzunameh, (2003), Attributed to Atai Razi, by the efforts of Seyyed Mohammad Dabirsiyaghi, Tehran, Association of Cultural Works and Honors [In Persian].
Christine Sen, A. (1998), Examples of the First Man and the First City in the Mythical History of Iran, Translated by Jaleh Amoozgar and Ahmad Tafazzoli, Tehran, Cheshmeh [In Persian].
Faramarznameh (2003), By Majid Sarmadi, Ch. 1, Tehran, Association of Cultural Works and Honors [In Persian].
Faramarznameh Bozorg (2015), By the Efforts of Mariolin van Zotfen & Abolfazl Khatibi, Tehran, Sokhan [In Persian].
Ghafoori, R. (2015), Seven Epic Poems, Tehran, Miras Maktoob Research Center [In Persian].
Ibn Abe-Khair, Iranshah (1991), Bahmannameh, Edited by Rahim Afifi, 1th, Tehran, Scientific and Cultural [In Persian].
ــــــــــــــــ(1998), Koushnameh, By Jalal Matini, Ch1, Tehran, Scientific [In Persian].
Kazzazi, M. (2005), Namehe Bastan, Vol. 1, 5th, Tehran, Samat, [In Persian].
Kok-e Koohzad, (2005), By Ahmad Abu Mahboob, 1th, Tehran, Naghme Zendegi [In Persian].
Koyaji, J. (2001), Baniyadhay the Legend and the Enthusiasm of Iran, Edited by Jalil Dostkhah, Tehran, Agah [In Persian].
Madeh, Gh. (2001), Jahangirnameh, Edited by Zia ul-Din Sajjadi, 1th, Tehran, Institute of Islamic Studies, University of Tehran [In Persian].
Malmir, T. (2011), “Advice of Stories based on Prophecy in Literary Texts”, Journal of Educational Literature, Vol. 3, No. 10, Pp. 83- 102 [In Persian].
Mokhtari, ? (2018), Shahriyarnameh, Edited by Reza Ghafouri, Tehran, Mahmoud Afshar Publications & Sokhan Publishing [In Persian].
Oshidari, J. (2007), Yasna Wage Encyclopedia, 1th, Tehran, Markaz, [In Persian].
Razmjoo, H. (2009), The Realm of Iranian Epic Literature, Vol. 2, 1th, Mashhad, Institute of Humanities and Cultural Studies [In Persian].
Safa, Z. (1990), Epic Writing in Iran, 9th, Tehran, Amir Kabir Publications [In Persian].
Samnameh (2013), Edited by Vahid Royani, 1th, Tehran, Miras Maktoob [In Persian].
Sarami, Gh. (2004), From the Color of Flowers to the Suffering of Thorns, 4th, Tehran, Scientific and Cultural Publications [In Persian].
Seyyed Hosseini, R. (2008), Literary Schools, Vol. 1, Tehran, Asatir, [In Persian].
Shabrangnameh (2016), By the efforts of Abolfazl Khatibi and Gabriele van den Berg, 1th, Tehran, Mahmoud Afshar Publications & Sokhan Publishing [In Persian].
Shamisa, S. (2014), Literary Types, 4th, Tehran, Mitra Publishing [In Persian].
ــــــــــــــ (2017), Shah-e Mameha, 1th, Tehran, Hermes Publications [In Persian].
Susannameh (2003), Attributed to Atai Razi, by the Efforts of Seyyed Mohammad Dabirsiyaghi, Tehran, Association of Cultural Works and Honors [In Persian].
Warner, R. (2008), Encyclopedia of World Mythology, Translated by Abolghasem Esmailpour, 2th, Tehran, Ostooreh [In Persian].

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 05 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 25 اردیبهشت 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار