زیبایی‌شناسی تطبیقی؛ نقد بینامتنی مطالعات زیبایی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان با بلاغت ادبیّات بزرگسال

ذبیحی, سارا; فاضلی, فیروز

doi:10.22059/jlcr.2021.314351.1588

زیبایی‌شناسی تطبیقی؛ نقد بینامتنی مطالعات زیبایی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان با بلاغت ادبیّات بزرگسال

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران

10.22059/jlcr.2021.314351.1588

چکیده

در توصیف و تبیین زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان، به دلیل گفتمان غالب زیبایی‌شناسی و بلاغت ادبیّات بزرگسال در ادبیّات فاسی، بررسی روابط بینامتنی-تطبیقی آنها ضرورت دارد. به‌خاطر فقدان واکاوی کتب زیبایی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان نسبت به یکدیگر و بلاغت ادبیّات بزرگسال، مطالعه برای اهدافی چون توصیف تاریخچۀ مطالعات زیبا‌یی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان ضرورت می‌یابد. سازوکار نقد بینامتنی با اصل بنیادین گفت‌وگومندیِ متون، می‌تواند به زیبایی‌شناسی تطبیقی ادبیّات کودک و نوجوان جامۀ عمل بپوشاند؛ بینامتنیّت در محور عرضی، ارتباط بینامتنی متن را با متون دیگر و در محور طولی، ارتباط متن را با خواننده در کانون بررسی قرار می‌دهد. مطالعات مربوط به زیبایی‌شناسی تطبیقی یا بلاغت تطبیقی با رویکرد بینامتنی، افق‌های تازه‌ای پیش روی ادبیّات تطبیقی کودک و نوجوان می‌نهد. این پژوهش با خوانش بینامتنی در محور طولی و عرضی، می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که کدام منابع، بینامتنِ تاریخچۀ زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان و تطوّر آن تلقّی می‌شوند و چه ارتباط تطبیقی از نوعِ الگوی بینامتنیّت با یکدیگر دارند و چه مؤلّفه‌های بینامتنی در این کتب قابل تطبیق است. با روش توصیفی-تحلیلی، از نوع تحلیل کیفی محتوا و نظری، از نوع اسنادی، بررسی لایه‌های زیرین و مؤلّفه‌های غالب و برجستۀ کتب مورد مطالعه، نشان می‌دهد که مؤلّفه‌های بینامتنی-تطبیقی، چون منابع بلاغتِ ادبیّات بزرگسال، تأثیر کتاب و آرای کیانوش، مخاطب، زبان، موسیقی کلام، صورت و معنا و توصیف زیبایی و زیبایی‌شناسی، اغلب بهصورت صریح و ضمنی مطرح بوده و شبکۀ ارتباط مؤلّفه‌های بینامتنی، حاکی از استقلال زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک است. این پژوهش ضمن انتقاد از کم‌توجّهی به علم معانی، پیشنهادهایی را بر اساس نگاه بینامتنی به همان کتب، برای دوره‌بندی و تقسیم‌بندی زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان ارائه می‌کند که می‌تواند در پژوهش‌های آتی از منظر استدلال‌های فلسفی، نظری و مصداقی بسط یابد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Aesthetics; Intertextual Criticism of the Aesthetics Studies of Children’s and Young Adult Literature with the Rhetoric of Adult’s Literature

نویسندگان [English]

Sarah Zabihi ¹
Firooz Fazeli ²

¹ PhD Student of Persian Language and Literature, Guilan University, Rasht, Iran

² Associate Professor of Persian Language and Literature, Guilan University, Rasht, Iran

چکیده [English]

In describing and explaining the Aesthetics of children’s and young adult literature, due to the predominant discourse of aesthetics and rhetoric of adult’s literature in Persian literature, it is necessary to study their intertextual-comparative relations. according to the lack of analysis of aesthetic books of children’s and young adult literature in relation to each other and the rhetoric of adult’s literature, study in the direction purposes such as describing the history of aesthetic studies of children’s and young adult literature is essential. the mechanism of intertextual criticism with the basic principle of dialogue of texts can put into practice the comparative aesthetics of children’s and young adult literature; intertextuality on the transverse axis examines the intertextual relationship of the text with other texts and on the longitudinal axis examines the relationship between the text and the reader. studies in comparative aesthetics or comparative rhetoric with an intertextual approach open new horizons for comparative children’s and young adult literature. this study tries to answer the following questions by reading intertextual in the longitudinal and transverse axis: Which of sources are considered to be the intertext of the aesthetic history of children’s and young adult literature and its evolution and what are their comparative relations in the intertextual pattern with each other and which of intertextual components in these books are adaptable. by descriptive-analytical method of qualitative content analysis and theoretical of documentary type, the study of the underlying layers and dominant and prominent components of the studied books shows that intertextual-comparative components such as rhetorical sources of adult’s literature, the effect of book and comments of Kianoosh, audience, language, the music of words, form and meaning, and the description of beauty and aesthetics are often explicitly and implicitly presented, and the network of intertextual components indicates the independence of the aesthetics of children’s literature. criticizing the lack of attention to semantics, this study offers suggestions based on the intertextual view of the same books for the classification and division of aesthetic of children’s literature, which can be expanded in future research from the perspective of philosophical, theoretical and exemplary arguments.

کلیدواژه‌ها [English]

Aesthetics of Children’s and Young Adult Literature
Comparative Literature
Adult Literature
Rhetoric
Aesthetics Researchs
Intertextuality

مراجع

آداجیان، تامس و کریسپین سارتول (1395)، تعریف هنر و زیبایی دانشنامۀ استنفورد 67، ترجمه فائزه جعفریان، تهران، ققنوس.

آلن، گراهام (1385)، بینامتنیّت، ترجمۀ پیام یزدانجو، چاپ دوم، تهران، مرکز.

ارمغان، علی (1383)، «بررسی صور خیال در شعر کودک و نوجوان ایران»، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

اسالیوان، ایمر (1398)، ادبیّات تطبیقی کودکان، ترجمۀ مریم جلالی و محبوبه فرهنگی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

اشمیتس، توماس (1390)، درآمدی بر نظریّۀ ادبی جدید و ادبیّات کلاسیک، ترجمه حسین صبوری و صمد علیون، تبریز، دانشگاه تبریز.

جلالی، مریم (1392)، «زبان و ادبیّت شعر خردسال در ترازوی زیباییشناسی ساختاری»، روشنان، ش 17 ، پاییز و زمستان، 15-23.

ــــــــــــــــ (1394)، «مبانی نقد بینامتنیّت در ادبیّات تطبیقی کودک و نوجوان»، جستارهای ادبی، سال 47، ش 2، تابستان، 141-166.

حجوانی، مهدی (1389)، زیباییشناسی ادبیّات کودک، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

حقشناس، علیمحمّد (1385)، «یاکوبسن، وجود حاضر و غایب»، نامۀ فرهنگستان، ش 35، 84- 94.

دویچ، الیوت (1384)، «زیبایی‌شناسی تطبیقی»، ترجمۀ جواد علّافچی، زیباشناخت، ش 13، 179-185.

سلاجقه، پروین (1387)، از این باغ شرقی (نظریّه‌های نقد شعر کودک و نوجوان)، چاپ دوم، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

ــــــــــــــــ و همکاران (1380)، «گزارش: نقد زیبایی‌شناختی در ادبیّات کودک/ سیزدهمین نشست نقد آثار ادبی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 51، 15-29.

سیدآبادی، علیاصغر (1379)، «بررسی انتقادی دیدگاه‌های کیانوش»، پژوهشنامه ادبیّات کودک و نوجوان، ش 23، 48-59.

ــــــــــــــــــــــ (1380)، شعر در حاشیه: پژوهشی در شعر کودک و نوجوان، تهران، انتشارات ویژه نشر.

ــــــــــــــــــــــ (1385)، عبور از مخاطبشناسی سنّتی: تأملی در شناخت مخاطب ادبیّات کودک، تهران، فرهنگها.

شعیری، حمیدرضا و همکاران (1391)، «از مناسبات بینامتنی تا مناسبات بینارسانه‌ای بررسی تطبیقی متن و رسانه»، پژوهش‌های زبان و ادبیّات تطبیقی، دورۀ 3، ش 2 (پیاپی 10)، تابستان، 131-152.

شفیعیکدکنی، محمّدرضا (1353)، «مقدّمهای کوتاه بر مباحث طویل بلاغت»، خرد و کوشش، ش 15، پاییز، 47-78.

ـــــــــــــــــــ (1389)، «نقش تاریخی و خلاقیت فردی»، بخارا، سال 13، ش 76، مرداد و شهریور، 36-45.

علیپور، منوچهر (1383)، پژوهشی در شعر کودک (با مقدّمۀ قدمعلی سرامی)، چاپ سوم، تهران، تیرگان.

عمارتیمقدّم، داوود (1395)، بلاغت از آتن تا مدینه: بررسی تطبیقی فنّ خطابۀ یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری قمری، تهران، هرمس.

فتوحی، محمود (1383)، «عاطفه، نگرش، تصویر»، مطالعات و تحقیقات ادبی، ش 1 و 2، 93-112.

ــــــــــــــــ (1386)، «نگاهی انتقادی به مبانی نظری و روش‌های بلاغت سنّتی»، ادب‌پژوهی، ش 3، پاییز، 9-38.

ــــــــــــــــ (1389)، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران، سخن.

کرمانی، علیرضا (1385)، «ادبیّات عقبمانده (بحثی دربارۀ دنیای مدرن و ادبیّات کودک و نوجوان)»، پژوهشنامۀ ادبیّات کودک و نوجوان، ش 45 و 46، 19-30.

کرمانی، علیرضا و سهیلا صادقی فسایی (1399)، «رویکرد گفتمانی به زایش کودکی در دنیای مدرن»، مطالعات فرهنگ-ارتباطات، دورۀ 21، ش 52 (پیاپی 84)، زمستان، 309-328.

کیانوش، محمود (1355)، شعر کودک در ایران (نقد و بررسی)، چاپ دوم، تهران، آگاه.

محمّدی، محمّد (1375)، «فرآیند آفرینش ادبیّت و معنای ادبیّات کودکان»، پژوهشنامۀ ادبیّات کودک و نوجوان، ش 7، 8-24.

میرهادی، توران (1385)، «پاسخ به شش پرسش دربارۀ پشتوانه‌های تاریخی»، پژوهشنامه ادبیّات کودک و نوجوان، ش 47، 72-74.

نامور مطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیّت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، ش 56، زمستان، 83-98.

ناولز، مورای و کرستن مامجر (1381)، «کارکرد زبان در ادبیّات کودک»، ترجمۀ شهرام اقبالزاده، کتاب ماه کودک و نوجوان، اردیبهشت، 78-81.

نجومیان، امیرعلی (1391)، «بهسوی تعریفی تازه از ادبیّات تطبیقی و نقد تطبیقی»، پژوهش‌های ادبی، سال 9، ش 38، زمستان، 115-138.

نیکولایوا، ماریا (1398)، درآمدی بر رویکردهای زیبایی‌شناختی به ادبیّات کودک، ترجمۀ مهدی حجوانی و فاطمه زمانی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

واینرایش، توربن (1399)، ادبیّات کودک: هنر یا پداگوژی؟، ترجمۀ فریده یوسفی، تهران، مدرسه.

الهاشمی، احمد (1388)، جواهر البلاغه، ترجمۀ حسن عرفان، ج 1، چاپ دهم، قم، بلاغت.

هجری، محسن (1386)، «توانمندی کودک در جایگاه مخاطب ادبی: اثبات درک زیباییشناختی کودک در دستگاه معرفتی کانت»، پژوهشنامه ادبیّات کودک و نوجوان، ش 51، 49-53.

Jalali, M. (2015), “Important Points on Rewriting Old stories for children”, ALLS, V. 6, N. 6, December, 165-169.

Khoshbakht, M. et al (2013), “A comparative study of chaucer's the Canterbury Tales & Attar's the conference of the Birds”, IJALEL, V. 2 (1), January, 90-97.

Nikolajeva, M. (2008), “Comparative Children’s Literature: What is There to Compare”, Explorations into Children's Literature, V.18, N.1, June, 30-40.

ــــــــــــــــ (2016), CHILDREN’S LITERATURE COMES OF AGE Toward a New Aesthetic, V.4, Garland Publishing, Inc New York and London, Routledge.

O'Sullivan, E. (2005), Comparative Children's literature, London And New York, Routledge.

Panaou, P. (2011), “What do Ι need Comparative Children’s Literature for?”, Keimena: E- journal for the study, research and teaching of children’s literature, http://keimena.ece.uth.gr/main/t13/Panaou_Article_Final_Eng.pdf

Sripadmadevi, J. (2018), “An Overview of Comparative Children’s Literature”, IJELLH, Nation conference on 'Culture, language and literature' organized by the Department of English Loyola College of Arts and Science, Mettala, Namakkal DT, V. 6, I 12, December, 332-338.

Wilkie Stibbs, Ch. (2004), “Intertextuality and the child reader”, In International Companion Encyclopedia of Children’s Literature, London And New York, Routledge, Edited by Peter Hunt, 179-190.