پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت

علمی-پژوهشی

تولّد دوباره در قصّه‌های «اصحاب کهف»، «یونس» و «دیدار خضر و موسی» در کشف الأسرار، با تکیه بر مکتب ادبی سمبولیسم

صابر امامی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jlcr.2022.322617.1655

چکیده

در این مقاله با تعریف مکتب سمبولیسم، سمبولیسم فرارونده که در آن تصاویر عینی، نمادهایی از اندیشه‌ها و احساس‌های آرمانی و جهان‌شناختی است و دنیای معنا و مادّه را به هم می‌پیوندد، کاویده شده است. آن‌گاه ... بیشتر در این مقاله با تعریف مکتب سمبولیسم، سمبولیسم فرارونده که در آن تصاویر عینی، نمادهایی از اندیشه‌ها و احساس‌های آرمانی و جهان‌شناختی است و دنیای معنا و مادّه را به هم می‌پیوندد، کاویده شده است. آن‌گاه مفاهیم استقلال متن، توجّه به مخاطب و خودارجاعی که از ویژگی‌های اساسی مکتب سمبولیسم است، در قرآن و مکتب سمبولیسم بیان می‌شود. نویسنده با پژوهش و بازخوانی مفهوم تولّد دوباره، به‌عنوان پایان مرحله‌ای از حیات و آغاز مرحله‌ای دیگر (به تعبیری مردن در انتهای یک مرحله و سر برآوردن از ابتدای مرحلۀ دیگر، پایان و آغاز سلسه‌وار حیات در شکل‌های متفاوت، دست‌شستن از مرحلۀ نازل هستی و دستیابی به مرحلۀ عالی آن) در سه قصّۀ «اصحاب کهف»، «یونس» و «دیدار موسی و خضر» از متن کشف الأسرار میبدی، تلاش کرده است به این پرسش پاسخ بدهد که این قصّه‌ها چگونه درصدد بیان معنای تولّد دوباره هستند؟ نویسنده با اتّکا به روش توصیفی- تحلیلی، بی‌آنکه قصد مقایسۀ کلام خداوند با آثار هنری کلامی بشری داشته باشد، کوشیده است با بررسی نمادهای موجود در این سه قصّه (همچون غار، آب ، ماهی، نهنگ و ...) و عددهایی مانند سه، چهار، هفت و نه، و نیز ساختمان نمایشی سه قصّه، پنجره‌های تازه‌ای به معناهای موجود در قصّه‌های اصحاب کهف، یونس، و خضر و موسی بگشاید. این‌گونه معنای تولّد دوباره در ماجرای زنده‌شدن یاران کهف بعد از 309 سال و زنده بیرون‌آمدن یونس از شکم ماهی، و دیدار خضر و موسی در التقای آب و خاک، از منظر سمبولیسم فرارونده باز یابی شده است.

علمی-پژوهشی

پیوند بلاغت و تصویرسازی با دیدگاه‌های انتقادی ملک‌الشعرای بهار

علی‌اصغر باباسالار؛ شعیب خسروی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 21-41

https://doi.org/10.22059/jlcr.2022.339957.1821

چکیده

ملک‌الشعرای بهار با افق دیدی گسترده و نگرشی اندیشمندانه، رخدادهای فرهنگی و اجتماعی عصر خویش را به تصویر کشیده و موشکافانه آسیب‌های محتمل آنها را بیان کرده است؛ بر همین مبنا در دیوان وی به‌وفور ... بیشتر ملک‌الشعرای بهار با افق دیدی گسترده و نگرشی اندیشمندانه، رخدادهای فرهنگی و اجتماعی عصر خویش را به تصویر کشیده و موشکافانه آسیب‌های محتمل آنها را بیان کرده است؛ بر همین مبنا در دیوان وی به‌وفور موقعیّت‌های فرهنگی و اجتماعی مردم زمانه با ذکر جزئیّات دقیق و به‌صورت هنرمندانه به تصویر درآمده و شاعر اغلب به فراخور ماجرا با بهره‌مندی از آرایه‌ها و صناعات بلاغی و ادبی با زبانی نیشدار و گزنده، انتقادات مصلحانۀ خود را متوجّه عاملان رخدادهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه کرده است. به‌کارگیری سنجیدۀ توصیف‌ها و واژه‌ها و عینی‌سازی رویدادها به‌گونه‌ای است که مخاطب اغلب با حسّ درونی شاعر همراه می‌شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است دیدگاه‌های انتقادی ملک‌الشعرای بهار دربارۀ مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بر مبنای بافت بلاغی و زبان شعری وی بررسی شود. از این طریق روشن شد که بهار همواره بلاغت و صنایع ادبی را به‌عنوان ابزاری مؤثّر در جهت تأثیرگذاری عاطفی بر مخاطب و همراهسازی او با مقاصد نقد خویش به کاربرده و استفادۀ زیرکانه و هنرمندانه از آرایه‌های ادبی و بلاغی بر تأثیر کلام انتقادی وی افزوده است. استفاده از طنز، اغراق، پارادوکس، تضاد، تکرار، کنایه، استعاره و تشبیهات سنجیده و بهجا به همراه مجسّم‌کردن وقایع در ذهن مخاطب، ازجمله شگردهایی است که بهار با توسّل به آنها وضعیّت فاجعه‌بار زمان حیات خویش را برجسته کرده و مانند تابلوی نقّاشی و صحنۀ نمایش، آن را پیش روی مخاطب قرار داده است. استفاده از زبان محاوره و اصطلاحات عامیانه، به‌ویژه آنگاه که زبان برای نشان‌دادن کاستی‌ها به سمت طنز کشیده می‌شود، نقش عمده‌ای در جهت همراه‌سازی مخاطب در دیوان بهار ایفا کرده است. در برابر نارسایی‌ها و کاستی‌های جامعه که ناشی از عملکرد و رفتار شخصیّت‌های سیاسی یا برآمده از ضعف فرهنگی عامّۀ مردم باشد، تیغ نقد بهار کشیده‌تر و زبان او تیزتر و گزنده‌تر جلوه می‌کند.

علمی-پژوهشی

توازی تصویری؛ کاربستِ اسلوب معادله در اوسنۀ باباسبحان، جایی دیگر و پیرمرد و دریا

بهادر باقری

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 43-60

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.332914.1761

چکیده

«توازی تصویری»، یکی از شگردهای کمترشناخته‌شدۀ هنری در دنیای ادبیّات داستانی است که نویسنده با بهره‌گیری از آن، برخی از مفاهیم ذهنی و عقلانی مهمّ موجود در پی‌رنگ داستان را یک یا چند بار در قالب ... بیشتر «توازی تصویری»، یکی از شگردهای کمترشناخته‌شدۀ هنری در دنیای ادبیّات داستانی است که نویسنده با بهره‌گیری از آن، برخی از مفاهیم ذهنی و عقلانی مهمّ موجود در پی‌رنگ داستان را یک یا چند بار در قالب تصاویری عینی و ملموس و بدون اشاره به ربط مستقیم آنها با مفاهیم یادشده، در متن داستان جاسازی می‌کند و این تصاویر عینی، به‌نوعی تأییدکننده و تجسّم‌بخش آن ادعاها یا مفاهیم انتزاعیاند. نحوۀ شکل‌گیری این آرایۀ هنری چنین است که معمولاً یک یا چند داستان فرعی به موازات داستان اصلی جریان مییابند که در واقع، شکل دیگری از داستان اصلی هستند؛ یا شخصیّت‌های اصلی و فرعی داستان، در قالب چند شخصیّت دیگر تجسّم می‌یابند و تکثیر می‌شوند. حاصل جمع این شخصیّت‌ها و کنش‌های داستانی موازی، که در خوانش نخست، چندان به چشم نمی‌آیند، پی‌رنگ داستان را قدرتمند و تأثیرگذار می‌کند. بدیهی است که این‌گونه داستان‌های فرعی را نباید با شگرد هنری دیرینۀ «داستان در داستان» اشتباه گرفت. به نظر می‌رسد کارکرد توازی تصویری در ادبیّات داستانی، با کارکرد اسلوب معادله در سنّت شعر فارسی که نوعی تشبیه مرکّب است، شباهت‌های فراوانی دارد. در اسلوب معادله نیز شاعر، در یک مصراع، خبر یا گزارهای ذهنی و عقلی مطرح میکند و در مصراع دیگر، برای تأیید آن، تصویری حسّی و ملموس از دنیای اطراف شاهد میآورد. بسامد استفاده از اسلوب معادله در شعر سبک هندی، چشمگیرتر از دیگر دوره‌های تاریخ ادبیّات است. در برخی از رمانها و داستان‌های کوتاه معاصر ایران نیز از تمهید ادبی توازی تصویری به‌خوبی استفاده شده است. این مقاله ضمن تشخیص و تحلیل نمونه‌های توازی تصویری در داستان‌های پیرمرد و دریا اثر ارنست همینگوی، اوسنۀ باباسبحان محمود دولتآبادی و جایی دیگر گلی ترقّی، آن را نوع گسترش‌یافتۀ اسلوب معادلۀ شعر فارسی در ادبیّات داستانی قلمداد می‌کند و نشان می‌دهد که توازی تصویری، گسترۀ هنرنمایی وسیع‌تر، هنرمندانه‌تر و پوشیده‌تری از اسلوب معادله دارد.

علمی-پژوهشی

زیبایی‌شناسی تطبیقی؛ نقد بینامتنی مطالعات زیبایی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان با بلاغت ادبیّات بزرگسال

سارا ذبیحی؛ فیروز فاضلی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 61-80

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.314351.1588

چکیده

در توصیف و تبیین زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان، به دلیل گفتمان غالب زیبایی‌شناسی و بلاغت ادبیّات بزرگسال در ادبیّات فاسی، بررسی روابط بینامتنی-تطبیقی آنها ضرورت دارد. به‌خاطر فقدان واکاوی ... بیشتر در توصیف و تبیین زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان، به دلیل گفتمان غالب زیبایی‌شناسی و بلاغت ادبیّات بزرگسال در ادبیّات فاسی، بررسی روابط بینامتنی-تطبیقی آنها ضرورت دارد. به‌خاطر فقدان واکاوی کتب زیبایی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان نسبت به یکدیگر و بلاغت ادبیّات بزرگسال، مطالعه برای اهدافی چون توصیف تاریخچۀ مطالعات زیبا‌یی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان ضرورت می‌یابد. سازوکار نقد بینامتنی با اصل بنیادین گفت‌وگومندیِ متون، می‌تواند به زیبایی‌شناسی تطبیقی ادبیّات کودک و نوجوان جامۀ عمل بپوشاند؛ بینامتنیّت در محور عرضی، ارتباط بینامتنی متن را با متون دیگر و در محور طولی، ارتباط متن را با خواننده در کانون بررسی قرار می‌دهد. مطالعات مربوط به زیبایی‌شناسی تطبیقی یا بلاغت تطبیقی با رویکرد بینامتنی، افق‌های تازه‌ای پیش روی ادبیّات تطبیقی کودک و نوجوان می‌نهد. این پژوهش با خوانش بینامتنی در محور طولی و عرضی، می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که کدام منابع، بینامتنِ تاریخچۀ زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان و تطوّر آن تلقّی می‌شوند و چه ارتباط تطبیقی از نوعِ الگوی بینامتنیّت با یکدیگر دارند و چه مؤلّفه‌های بینامتنی در این کتب قابل تطبیق است. با روش توصیفی-تحلیلی، از نوع تحلیل کیفی محتوا و نظری، از نوع اسنادی، بررسی لایه‌های زیرین و مؤلّفه‌های غالب و برجستۀ کتب مورد مطالعه، نشان می‌دهد که مؤلّفه‌های بینامتنی-تطبیقی، چون منابع بلاغتِ ادبیّات بزرگسال، تأثیر کتاب و آرای کیانوش، مخاطب، زبان، موسیقی کلام، صورت و معنا و توصیف زیبایی و زیبایی‌شناسی، اغلب بهصورت صریح و ضمنی مطرح بوده و شبکۀ ارتباط مؤلّفه‌های بینامتنی، حاکی از استقلال زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک است. این پژوهش ضمن انتقاد از کم‌توجّهی به علم معانی، پیشنهادهایی را بر اساس نگاه بینامتنی به همان کتب، برای دوره‌بندی و تقسیم‌بندی زیبایی‌شناسی ادبیّات کودک و نوجوان ارائه می‌کند که می‌تواند در پژوهش‌های آتی از منظر استدلال‌های فلسفی، نظری و مصداقی بسط یابد.

علمی-پژوهشی

تأثیر مفهوم «مرز» در شکل گیری داستان «رستم و سهراب» و «رستم و اسفندیار»

مژگان صادق پور مبارکه؛ مهرداد اکبری گندمانی؛ حسن حیدری

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 81-103

https://doi.org/10.22059/jlcr.2022.338025.1803

چکیده

پدیدۀ «مرز»، در دو مفهوم عینی و ذهنی، افزون بر شکل‌دهی به هویّت افراد، جداکنندۀ منافع سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی فرد یا گروه است. مرزهای عینی و ذهنی ریشه در اشتراکات و اختلافات اشخاص و پدیده ها ... بیشتر پدیدۀ «مرز»، در دو مفهوم عینی و ذهنی، افزون بر شکل‌دهی به هویّت افراد، جداکنندۀ منافع سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی فرد یا گروه است. مرزهای عینی و ذهنی ریشه در اشتراکات و اختلافات اشخاص و پدیده ها دارند و دارای ماهیّتی قراردادی هستند. چنین مرزها و تقابل‌هایی آن‌چنان فراگیر هستند که همۀ حوزه‌های طبیعی و ساختگی انسان را دربرگرفته‌اند. منظومه‌های «رستم و سهراب» و «رستم و اسفندیار»، به‌عنوان حوزۀ پژوهش این نوشتار، در روساخت و ژرف‌ساخت، روایتگر چنین مرزبندی‌هایی در ساحت عینی و ذهنی هستند و در قالب تقابل ساختارها و شخصیّت‌ها و کنش‌ها، گره‌های بنیادینی را در حوزه‌های مربوط به علّیّت‌سازی پی‌رنگ و پیشبرد سایر رخدادهای منظومه‌ها شکل داده‌اند. بر همین مبنا، در این منظومه‌ها، با توجّه به محتوا و نقطۀ اوج، چند گرۀ زیربنایی در ساختارهای تقابلی مانند تقابل دین زرتشتی با دین مهری، جنگاور و فرمانروا، پدر و پسر، خرد و آز، مادرسالاری و پدرسالاری، ایران و توران، تقابل خود و دیگری و هویّت پنهان و آشکار وجود دارد که برخی از علّت‌های شکل‌گیری و بروز چنین منظومه‌هایی را در شاهنامه بیان می‌کنند. از نظر محتوایی، چنین مرزهایی، از منظری که این مقاله به‌مثابۀ خوانشی محدود و تقابل‌محور، بدان می‌پردازد، می‌تواند بازتاب‌دهندۀ روند جایگزینی نظام اجتماعی پدرسالاری به جای نظام مادرسالاری (رستم و سهراب)و جنگ‌های خونین اقوام ایرانی در جهت ترویج و تثبیت دین زرتشتی به جای ادیان کهن ایرانی، از جمله دین مهری(رستم و اسفندیار) باشد.

علمی-پژوهشی

نقد مقایسه‌ای گلستان و گزیدۀ جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات با رویکرد نشانه‌شناسی اخلاق

شیرزاد طایفی؛ محمّدحسن حسن زاده نیری؛ عبّاس رضوانی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 105-126

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.327128.1707

چکیده

رابطۀ روزافزون دانش‌های مبتنی بر شناخت زبان، فرهنگ و جامعه با ادبیّات، به‌عنوان ابزاری کاربردی برای نمایش جریان‌های اندیشه در جامعه، لزوم همراهی لذّت هنری را با نگاهی میان‌رشته‌ای در برخورد ... بیشتر رابطۀ روزافزون دانش‌های مبتنی بر شناخت زبان، فرهنگ و جامعه با ادبیّات، به‌عنوان ابزاری کاربردی برای نمایش جریان‌های اندیشه در جامعه، لزوم همراهی لذّت هنری را با نگاهی میان‌رشته‌ای در برخورد با آثار مطرح ادبی نمایان کرده است. با چنین رویکردی در مطالعۀ شاهکارهای ادبیِ قدما، می‌توان با پیشینۀ فرهنگی خود آشنا شد و با تفسیر نشانه‌های اخلاقی و اجتماعی و یافتن دلیل و روش بروز آنها، به استحکام زیربنای اخلاقی و فرهنگی جامعه پرداخت. این روش، همان نقطۀ اشتراک دانش‌های علوم انسانی با ادبیّات است که به نشانه‌شناسی اخلاق تعبیر شده است: مراقبت از جریان زندگی در ابعادی فراتر از مرزها. بر این اساس، پژوهش پیشِ رو به گلستان و گزیدۀ جوامع الحکایات و لوامع‌الروایات، بهعنوان دو اثر مطرح ادبی پرداخته و با روش تحلیل کمّی و کیفی نشانه‌های اخلاقی، نتیجه گرفته است که الف) نویسندگان با سبک مخصوص خود (مستقیم- توصیفی یا ترغیبی- تحذیری) و پرداختن کمتر به جزئیّات روایت، بازنمودی از وضعیّت اجتماعی و حکومتی دوران خود ارائه کرده‌اند؛ ب) نویسندگان با اختصاص ویژگیهایی به شخصیّت‌های داستان، جنبههایی از خصوصیّات اخلاقی افراد یا نگاه آرمانگرایانۀ خود را به‌ نمایش گذاشته‌اند؛ ج) میزان کیفی و کمّی اخلاقیات در متون، تا آن حد است که می‌توان نویسندگان را دارای دل‌نگرانیهای اخلاقی و اجتماعی دانست و آثار یا حداقل بخش‌هایی از آثار را بازنمایی واقعیّت‌های زمانه قلمداد کرد؛ د) بیشترین نشانه‌های اخلاقی فردی به طیفهای عقلانیّت/ جهالت، صداقت/ بی‌صداقتی و عطوفت/ خشونت و بیشترین نشانه‌های اخلاقی اجتماعی به عدل/ ظلم و نیکی/ بی‌توجّهی به مردم اختصاص دارند؛ هـ) از آنچه در شاهکارهای ادبی قدما بازنمایی شده، می‌توان نتیجه گرفت «آدمی با توجیهات مختلف و در وضعیّت‌های گوناگون، بسیار به دروغ پناه می‌بَرد». هرچند این ادّعای برآمده از واقعیّت‌های متون، هرگز به معنی حقیقت ذاتی انسان نیست، امّا باید او را به فکر وادارد تا برای جهانی زیباتر یا کاستن از آلام بشر، این ویژگی را مهار کند.

علمی-پژوهشی

ساختارشناسی روایت‌های مثنوی بر اساس الگوی «زمان» در حکایت‌های دفتر اوّل

میترا گلچین؛ مطهره محمدی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 127-148

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.325137.1677

چکیده

یکی از عناصر روایی که بیش از دیگر عناصر بر هویّت مثنوی معنوی تأثیر داشته، کارکرد زمان در روایت‌هاست. با تأمّلی اندک در پرآوازه‌ترین حکایت‌های این شاهکار ادبی، به‌وضوح می‌توان ظرفیّت‌های دقیق روایی، ... بیشتر یکی از عناصر روایی که بیش از دیگر عناصر بر هویّت مثنوی معنوی تأثیر داشته، کارکرد زمان در روایت‌هاست. با تأمّلی اندک در پرآوازه‌ترین حکایت‌های این شاهکار ادبی، به‌وضوح می‌توان ظرفیّت‌های دقیق روایی، توانایی محک‌خوردن با معیارهای نوین ادبیّات داستانی و دانش روایت‌شناسی را درک کرد؛ بنابراین، این پژوهش در تلاش است تا با تحلیل جایگاه و کارکرد عنصر زمان در روایت‌های مثنوی معنوی، رویکردی نوین در مطالعۀ حکایت‌های این اثر را معرّفی کند و به شناسایی الگوی روایی داستان‌ها و در نهایت، ساختار‌شناسی قصّه‌ها بر اساس کارکرد زمان دست یابد. بدین منظور، الگوی روایی ژرار ژنت که یکی از پرکاربردترین نظریّه‌ها در روایت‌شناسی و تحلیل عناصر داستان است، اساس کار قرار گرفت. برای تحلیل روایت‌ها، ابتدا الگوی روایی ژنت بررسی و تبیین شد، سپس هر یک از حکایت‌‌ها به واحدهای زمانی تقسیم شد که در الگوی روایی ژنت معرّفی شده است. در ادامه، ساختار هر روایت، بر اساس پاره‌های زمانی، تصاویر رفت‌وبرگشتی، تداوم زمان روایی در صحنه‌های داستانی، درنگ‌های توصیفی، حذف‌ها، خلاصه‌ها، تداوم زمانی، بی‌نظمی‌های زمانی و بسامدهای هریک بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که بیشترین استفادۀ مولوی به‌عنوان راوی، از بازی‌های زمانی و ترفندهایی است که درنگ‌های معنادار را چاشنی روایت‌ها می‌کند. این درنگ‌ها که خود، ارتباطی نزدیک با زنجیرۀ تداعی آزاد معانی در روند داستان‌سرایی دارند، باعث به‌وجودآمدن لایه‌های معنایی گوناگون در دل داستان‌ها می‌شوند و زمان روایی را چندلایه می‌کنند؛ بدین صورت که هر لایۀ معنایی در سطوح دوم و سوم زمانی جریان می‌یابد؛ در نتیجه، داستان‌ها به‌صورت دایره‌های تودرتو با یک دایرۀ مرکزی که یک خطّ ارتباط معنایی با همۀ لایه‌های بیرونی خود دارد، شکل می‌گیرند. در نهایت، ساختار روایت‌ها از دل این تحلیل‌‌ها به دست آمد و در نموداری به نمایش درآمد و دو الگوی ساختاری از این بررسی‌ها استخراج شد: 1. روایت‌های سنّتی؛ 2. روایت‌های گفت‌وگویی.

علمی-پژوهشی

نقد و بررسی اطناب و انواع آن در متون بلاغی فارسی

فاطمه هجری؛ امیر مؤمنی هزاوه؛ مهدی محبّتی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 149-172

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.327109.1706

چکیده

اطناب از مباحث مهم در دانش معانی است؛ تا جایی که برخی بلاغت‌شناسان، فهم دانش معانی را در گرو فهم درست آن دانسته‌اند. این اهمّیّت اقتضا می‌کند در کتاب‌های بلاغت، تعاریف و تقسیمات دقیقی از اطناب ... بیشتر اطناب از مباحث مهم در دانش معانی است؛ تا جایی که برخی بلاغت‌شناسان، فهم دانش معانی را در گرو فهم درست آن دانسته‌اند. این اهمّیّت اقتضا می‌کند در کتاب‌های بلاغت، تعاریف و تقسیمات دقیقی از اطناب آمده باشد تا چارچوب نظری روشنی برای شناخت مفهوم و مصادیق آن به خواننده ارائه شود؛ امّا در عمل چنین نیست و بلاغت‌نویسان در تعیین انواع و مصادیق اطناب، آن‌گونه که انتظار است، عمل نکردهاند. بر این اساس، لازم می‌نماید تعریف‌ها و تقسیم‌بندی‌های اطناب در کتاب‌های بلاغی قدیم و جدید، بازخوانی و واکاوی شود. در مقالۀ پیش رو کوشش شده است با بازخوانی تحلیلی – انتقادی متون بلاغی گذشته و امروز، قوّت و ضعف این تعریف‌ها و تقسیم‌بندی‌ها بررسی و نشان داده شود. تحلیل داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد بلاغت‌نویسان قدیم و جدید در تعریف اطناب که عبارت باشد از بیان معنای اندک با الفاظ بسیار، اتّفاق ‌نظر دارند؛ هرچند به سبب نسبی‌بودن مفهوم کمیّت در کلام، برخی قیود مناسبت با «کلام متعارفِ اوساط ناس» و «مقتضای مقام» را نیز بر تعریف اطناب افزوده‌اند، امّا با تقسیم‌بندی‌ها و اصطلاح‌سازی‌های بی‌حاصل انواع و مصادیق اطناب را چنان که باید روشن و دقیق تعیین نکرده‌اند؛ برخی انواع، دچار تداخل تعریف و اشتراک در نمونه‌ شده و در نتیجه، داوری دربارۀ حسن و قبح آنها به تعارض انجامیده است. حتّی به نظر می‌رسد گاه نیز نویسندۀ متون بلاغی در مصداقِ اطناب‌دانستن سخنی، مردّد بوده است.

پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 13 (1403)

دوره 12 (1402)

دوره 11 (1401)

دوره 10 (1400)

دوره 9 (1399)

دوره 8 (1398)

دوره 7 (1397)

دوره 6 (1396)

دوره 5 (1395)

دوره 4 (1394)

دوره 3 (1393)

دوره 2 (1392)

دوره 1 (1391)

دوره و شماره: دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 25، خرداد 1401، صفحه 1-172

تولّد دوباره در قصّه‌های «اصحاب کهف»، «یونس» و «دیدار خضر و موسی» در کشف الأسرار، با تکیه بر مکتب ادبی سمبولیسم

چکیده

پیوند بلاغت و تصویرسازی با دیدگاه‌های انتقادی ملک‌الشعرای بهار

چکیده

توازی تصویری؛ کاربستِ اسلوب معادله در اوسنۀ باباسبحان، جایی دیگر و پیرمرد و دریا

چکیده

زیبایی‌شناسی تطبیقی؛ نقد بینامتنی مطالعات زیبایی‌شناختی ادبیّات کودک و نوجوان با بلاغت ادبیّات بزرگسال

چکیده

تأثیر مفهوم «مرز» در شکل گیری داستان «رستم و سهراب» و «رستم و اسفندیار»

چکیده

نقد مقایسه‌ای گلستان و گزیدۀ جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات با رویکرد نشانه‌شناسی اخلاق

چکیده

ساختارشناسی روایت‌های مثنوی بر اساس الگوی «زمان» در حکایت‌های دفتر اوّل

چکیده

نقد و بررسی اطناب و انواع آن در متون بلاغی فارسی

چکیده