نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• رقیه هاشمی ¹
• غلامرضا پیروز ²

¹ دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

² دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

چکیده

مفهوم ازخودبیگانگی(الیناسیون)گفتمان غالب عصر مدرنیته وخصیصۀ انسان دوران معاصر است. این پدیده نه به آن معنایی که در غرب مطرح شد، بلکه با توجه به تقابل سنت و تجدد،به ویژه در عصر پهلوی، می‌تواند با جریان شبه مدرنیته ارتباط معنا‌داری داشته باشد؛ بنابراین،ازخودبیگانگیِ سوژۀ انسانیرا که هدایت به عنوان نمایندۀ قشر روشنفکربه ترسیم آن می‌پردازد تا حد زیادی باید در مدرنیزاسیون عقیم و ناقص درایران جستجو کرد. صادق هدایت که متأثر از جریان مدرنیسم وداستان‌نویسی مدرن غربی است،به انحای مختلف در آثار خویش به بازتاب بی‌خویشتنی شخصیت‌های داستانی می‌پردازد که گاه نمود عینی از بی‌خویشتنی شخصیت خود نویسنده‌اند؛همچنان که داستان سگ ولگرد شرح ازخودبیگانگی سوژه به مثابۀ انسان در رویارویی با جهان پیرامون خویش است و نظام ارزشی داستان،مخاطب را به جهانی فراتر از جهان زیستی"پات" سوق می‌دهد. مقالۀ پیش‌رو، سگ ولگرد را که در قالب داستانی نمادین نمایش داده می‌شود، بر اساس مفهوم تاریخی ازخودبیگانگی تحلیل می‌کند و ماجرای ازخودبیگانگی انسان شبه مدرن ایرانی (هدایت) را نشان می‌دهد. اما ارائه تعاریف و مؤلفه‌های متفاوت از مفهوم بیگانگی از سوی صاحبان نظریه باعث شده تعریف جامع و یکَّه‌ای از آن وجود نداشته باشد، همین مسئله در نگاه اول ما را با نوعی نگاه انتقادی نسبت به سیال بودن و چند معنایی این مفهوم روبه‌رو می‌کند، بنابراین لزوم تکیه بر یک رویکرد همه‌جانبه‌نگر که بتواند میان مرزهای مختلف فلسفی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی قرابت ایجاد کند ضروری به نظر می‌رسید. با توجه به چندوجهی و سیال بودن این مفهوم سعی بر آن است بر اساس تبارشناسی واژه و سیر تاریخی و تکوینی آن از میان نظریات و آموزه‌های موجود به الگوی تقریباً منسجم و متمرکزی نایل شویم. چنین امری محقق نمی‌شد جز در سایه رویکرد تبارشناسانه که بتواند تعاریف و نظریه‌های موجود را در حوزه‌ای مشترک و قابل استناد تجمیع نماید. بنابراین پژوهش موردنظر پس از تبیین پدیدۀ الیناسیون بر اساس تبارشناسی این مفهوم در آرای هگل، فوئر باخ، مارکس و فروم، با توجه به استعاره‌هایی چون: «قدرت و ایدئولوژی»، «هویت» و «دیگری» نظام روایی داستان و شخصیت پات را درسه سطحِ وحدت و یگانگی، بیگانگی و رهایی از بیگانگی بررسی می‌کند و با توجه به تحلیل داستان، به این نتیجه می‌رسد که هجرت و ازخودبیگانگی در داستان سگ ولگرد نقش یک موضوع مشخص را پیدا می‌کند؛ آنچه که برای هدایت کارکرد سیستم فلسفی- روانی و اجتماعی را داردو او در برابر قدرت از خود بیگانه‌کننده که علیه زندگی فردی و اجتماعی اعمال می‌شود، مقاومتی را سازمان می‌دهدکه این مسئله بیانگر مفهوم مهمی در اندیشۀ فوکو است.

کلیدواژه‌ها

• ازخودبیگانگی
• سگ ولگرد
• تبارشناسی
• هویت و دیگری
• ایدئولوژی و قدرت

عنوان مقاله [English]

alienation, “stray dog”, genealogy, identity and the other, ideology and power.

نویسندگان [English]

• Roghayyeh Hashemi ¹
• Gholamreza Pirouz ²

¹ 1. PhD Graduated of Persian Language and Literature,Faculty of Humanities,Mazandaran University, Mazandaran, Iran.

² 2. Associate Professorof Persian Language and Literature,Faculty of Humanities,Manandaran University, Manandaran, Iran.

چکیده [English]

The concept of alienation is the discourse of the modern age and the dominant feature of man thrown into the contemporary era. This phenomenon has a meaning in the west, but due to the opposition of tradition and modernity, especially in the Pahlavi era can be significantly associated with the quasi modernity, so the alienation of the subject that leads people as an intellectual class. Drawing it’s largely to be found in sterile and imperfect design in Iran.Influenced by the current of modernism and modern Western fiction, Sadegh Hedayat reflects in various ways in his works the recklessness of fictional characters, wich is the author’s own recklessness, just as the story of the stray dog describes the alienation of the subject. As in the face of the human world around him and the value system of the story takes the audience to a world beyond the biological world of “Pot”. The leading article analyzes the “stray dog” in the form of a symbolic story based on the historical story based on the historical concept of alienation and story of the alienation of quasi-modern Iranian man(Hedayat).But the presentation of different definitions and components of the concept of alienation by the theory owners has caused that there is no comprehensive and single definition of it, this issue at first sight makes us face a kind of critical view towards the fluidity and multiple meaning of this concept. The need to rely on a comprehensive approach that can create affinity between different philosophical, psychological and sociological borders seemed necessary.Due to the multifaceted and fluid nature of this concept, we are trying to reach an almost coherent and focused model based on the genealogy of the word and its historical and developmental course among the existing theories and teachings. Such a thing could not have been achieved except in the shadow of the genealogical approach that can consolidate the existing definitions and theories in a common and reliable field. So, After explaining the phenomenon of alienation based on the genealogy of this concept in the views of Hegel, Feuerbach, Marx and fromm considering the metaphors such as”power and ideology”, “identity” and “other”in the narrative system of the story and the character of “Pat” at three levels:unity and oneness, alienation and liberation from alienation are examined and based on the analysisof the story, it is concluded that migration and alienation in the story of “stray dog” finds the role of a specific theme, which to guide it has the function of a philosophical- psychological and social system, and he organizes a resistance against the alienating power exercised against individual and social life, which expresses an important concept in Foucaults’ thought.

کلیدواژه‌ها [English]

• alienation
• “stray dog”
• genealogy
• identity and the other
• ideology and power