Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22059/jlcr.2024.362913.1950

چکیده

طنز در لغت به معانی مسخره کردن، طعنه زدن، تمسخر نمودن و مانند این‏ها آمده است. در ادبیات فارسی، برای انواع شوخ‏طبعی‏ها، به اعتبارات متفاوت، نام‏های متعددی وجود داشته و دارد. در پژوهش‏های معاصر در این عرصه، طنز به‏عنوان واژه‏ای برای تمام متونی که وجه تمایز آن‏ها، خنده‏آوری است به کار می‏رود. درواقع، طنز، نوعی از ادبیات است که بدی‏ها و زشتی‏ها را بزرگ‏تر می‏نمایاند. در این پژوهش توصیفی - تحلیلی، معنای عام و گستردۀ طنز، که در‏بر‏گیرندۀ مفاهیمی چون هجو و هزل نیز هست، بیان می‏شود و پس از بررسی تعریف و دامنۀ مفهوم طنز و به طور خاص، طنز موقعیت، به تحلیل این‏گونه در روضۀ ششم بهارستان جامی می‏پردازیم تا وضعیت‏های گوناگون ایجادکنندۀ طنز موقعیت را در این متن شناسایی نماییم؛ در نهایت می‏کوشیم تا چرایی بهره‏گیری فراوان‏تر از برخی وضعیت‏های خاص را تحلیل کنیم. یافته‏های پژوهش حاضر، نشان می‏دهند که جامی در بیش از نیمی از مطایبه‏های روضۀ ششم بهارستان، از پردازش طنز موقعیت بهره گرفته است و بیشترین استفادۀ او در ایجاد طنز موقعیت، از وضعیت اوصاف ناپسند بوده است. وی در این راه هم صفات نامطلوب ظاهری، مانند زشتی و هم ویژگی‏های ناپسند باطنی مثل ستمگری را دست‏مایۀ طنز‏پردازی قرار داده است. افزون بر این، استفادۀ جامی از هشت وضعیت مختلف از میان ده وضعیت پربسامد ایجادکنندۀ طنز موقعیت در ادبیات کهن فارسی، تنوع بالایی را به نمایش گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Manifestations of Situational Irony in the 6th Chapter of Baharestan of Jami

نویسندگان [English]

  • Abdoreza Seif 1
  • Arad Gholami 2

1 Professor of Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.

2 PhD student in Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Irony as a word means mockery, ridicule, derision, and the like. In Persian literature, there have been many names for all kinds of jokes, with different credits. In contemporary research in this field, irony is used as a word for all texts that are characterized by laughter. In fact, irony is a type of literature that magnifies evil and ugliness. In this descriptive-analytical research, the general and expanded meaning of irony, which includes concepts such as lampoon and facetiae, is used, and after examining the definition and scope of the concept of irony and specifically, situational irony, we will analyze this genre in the sixth chapter of Jami’s prose work called Baharestan in order to identify the various statuses that create irony in this text; Finally, we try to analyze why certain statuses are used more frequently. So, in this research, at the theoretical level, the most frequent statuses used to create the situational irony in the classical Persian literature have been discussed and then, at the applied level, the situational irony in a specific literary work has been analyzed using those theoretical tools. On one hand, the descriptive dimension of this paper is based on the explanations about irony, in general, and the situational irony and the statuses which make it, in particular. On the other hand, the analytical aspect of this research is based on the implementation of the aforesaid analysis in the sixth chapter of Jami’s Baharestan. The findings of this research show that Jami has used situational irony in more than half of the passages of the sixth chapter of Baharestan, and his most frequent use in creating situational irony has been the status of disagreeable characteristics. In this way, he has ironized both external undesirable traits, such as ugliness, and inner unsavory characteristics, such as oppression. In addition, Jami’s use of eight different situations out of the ten most frequent situations that create situational irony in classical Persian literature has displayed a high diversity in the aforementioned book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Baharestan
  • Jami
  • Joke
  • Situational Irony
  • Status of Disagreeable Characteristics
منابع
آرین‏پور، یحیی (1382). از صبا تا نیما. ج 1. چاپ هشتم. تهران: زوار.
اصلانی، محمدرضا (1387). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان.
انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. ج 5. تهران: سخن.
ایشانی، طاهره؛ جان‏محمدی، علی (1399). «تحلیل و بررسی طنز موقعیت در مجموعه داستان کوتاه آبشوران از درویشیان». تاریخ ادبیات، دورۀ 13، شمارۀ 1: 28-5.
برگسون، هانری (1379). خنده. ترجمۀ عباس باقری. تهران: شباویز.
بلخی، جلال‏الدین (1312). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد الین نیکلسون. لیدن: بریل.
پور‏محبی، فرزین (1397). فنون نگارش طنز در ادبیات نمایشی. چاپ دوم. تهران: ساقی.
توپال، شاهین (1394). «بررسی تطبیقی جنبه‏های سیاسی- اجتماعی طنز در گلستان، بهارستان و پریشان». پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
جامی، نورالدین عبدالرحمن (1379). بهارستان و رسائل جامی. تصحیح: اعلاخان افصح‏زاد، محمدجان عمراُف و ابوبکر ظهورالدین. تهران: میراث مکتوب.
خراسانی، رضا (1399). طنز همچون شگرد؛ اولین راهنمای عملی طنز‏نویسی. تهران: اساطیر پارسی.
دهخدا، علی‏اکبر (1373). لغت‏نامۀ دهخدا. ج 3، 9 و 14. تهران: روزنه.
رادفر، عبدالحسین (1365). «گفتاری کوتاه دربارۀ طنز». کیهان فرهنگی، شمارۀ 28: 30-31.
رضاداد، علیرضا؛ رزازی‏فر، اقدس (1391). هزار و یک شب؛ قصه‏های گزیده. ج 1. چاپ ششم. تهران: قدیانی.
رضی‏پور، پرنیا (1400). جامعه‏شناسی طنز (رویکرد‏ها و تئوری‏ها). چاپ دوم. تهران: آرمان‏پژوهان.
زارع آملی، عزیزالله (1393). طنز در آیینۀ فقه. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
زرین‏کوب، عبدالحسین (1398). بحر در کوزه؛ نقد و تفسیر قصه‏ها و تمثیلات مثنوی. چاپ هفدهم. تهران: نشر علمی.
زمانی، کریم (1399). شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر سوم. چاپ سی و یکم. تهران: اطلاعات.
سعدی، مشرف‏الدین (1387). گلستان سعدی. به تصحیح و توضیح یوسفی، غ. چاپ هشتم. تهران: خوارزمی.
سلیمی، محمد (1399). حکمت طنز؛ مبانی نظری و کار‏بردی و جایگاه آن در رسانه. قم: دین و رسانه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). «طنز حافظ». حافظ، شمارۀ 19: 43-39.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1394). مفلس کیمیا فروش. چاپ پنجم. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1383).  انواع ادبی. چاپ دهم. تهران: فردوس.
شوکتی، آیت (1399). «بررسی و مقایسۀ زیبایی‏شناسی معنوی گلستان با بهارستان، پریشان و خرابات». زیبایی‏شناسی ادبی، شمارۀ 45: 65-35.
صفوی، کورش (1399). آشنایی با زبان‏شناسی در مطالعات ادب فارسی. چاپ دوم. تهران: نشر علمی.
طاهری، نسترن (1390). «بررسی طنز در گلستان و بوستان سعدی». پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه سمنان.
غلامی مایانی، ابوالقاسم (1394). طنز و طنز‏پردازی. کرج: نارین رسانه.
قوام، ابوالقاسم؛ تجبر، نیما (1389). «واژۀ طنز چگونه و از چه زمانی اصطلاح شد؟». تاریخ ادبیات، شمارۀ 62: 187-167.
کیان‏پور، لیلا (1395). «بررسی تقابل‏های دو‏گانه در طنز معاصر». پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهرکرد.
گیتی‏فروز، علی‏محمد؛ کدخدای طراحی، مهدی (1399). متون نظم 3 (خاقانی و نظامی). تهران: دانشگاه پیام نور.
معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی معین. ج 2. تهران: امیر‏کبیر.
ملایی کیشی، مهری (1397). «بررسی عناصر زبانی و بلاغی طنز‏آفرین در اشعار طنز معاصر». پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه ولی‏عصر (عج) رفسنجان.
مولوی، جلال‏الدین (1390). مثنوی معنوی. به اهتمام سبحانی، ت. چاپ نهم. تهران: روزنه.
میرزایی، علی؛ سرمدی، مجید؛ محمدی‏بدر، نرگس (1394). برگزیده و شرح مرزبان‏نامه. تهران: دانشگاه پیام نور.
نفیسی، علی‏اکبر (1343). فرهنگ نفیسی. ج 3. تهران: کتاب‏فروشی خیام.
نیمروزی، رسول (1377). «بررسی مقایسه‏ای طنز از دیدگاه هانری برگسون و منتقد آمریکایی نورتروپ فرای». پژوهش‏های ارتباطی، شمارۀ 14: 112-105.
 
References
Anvari, Hassan (2002). Farhang-e Bozorg-e Sokhan. Vol. 5. Tehran: Sokhan. (in Persian)
Aryanpour, Yahya (2003). Az Saba ta Nima. Vol. 1. 8th printing. Tehran: Zavar. (in Persian)
Aslani, Mohammad Reza (2008). Glossary of Humorous Terms. Tehran: Karavan. (in Persian)
Balkhi, Jalal al-din (1933). Masnavi-ye Ma’navi. Edited by Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: Brill. (in Persian)
Bergson, Henri (2000). Laughter. Translated by Arjmand, M. Tehran: Shabaviz. (in Persian)
Britannica. (n.d.). “Irony”. (observed: 7/30/2022) Retrieved from https://www. britannica.com/dictionary/irony
Cambridge Dictionary. (n.d.). “Irony”. (observed: 7/30/2022) Retrieved from https:// dictionary.cambridge.org/dictionary/english/irony
Dehkhoda, Ali Akbar (1994). Loghatnameh-ye Dehkhoda. Vol. 3, 9 & 14. Tehran: Rowzaneh. (in Persian)
Ghavam, Abulghasem, & Tajabbor, Nima (2009). “How and since when was the word Tanz used?”. History of Literature, 62 (3): 167-187. (in Persian)
Gholami Mayani, Abulghasem (2015). Humor & Making Humor. Karaj: Narin Rasaneh. (in Persian)
Gitiforooz, Ali Mohammad, & Kadkhoday Tarrahi, Mehdi (2020). Poetry Texts 3 (Khaqani & Nezami). Tehran: Payam-e Noor University. (in Persian)
Ishany, Tahereh, & Janmohammadi, Ali (2020). “Analysis of Situational Humor in the Darvishian’s Short Story Collection, Abshouran”. History of Literature, 13 (1): 5-28. (in Persian)
Jami, Nuruddin Abdurrahman (2000). Baharestan va Rasa’el-e Jami. Corrected by Alakhan Afsahzad, Mohammadjan Omarov & Abubakr Zohouroddin. Tehran: Miras-e Maktoub. (in Persian)
Khorasani, Reza (2020). Humor as a Trick; the First Practical Guide to Humor Writing. Tehran: Asatir-e Parsi. (in Persian)
Kianpour, Leila (2016). “Examining Dual Confrontations in Contemporary Satire”. MA Thesis in Persian Language and Literature. University of Shahrekord. (in Persian)
Merriam-Webster. (n.d.). “Irony”. (observed: 7/30/2022) Retrieved from https://www. merriam-webster.com/dictionary/irony
Mirzayi, Ali, Sarmadi, Majid, & Mohammadi Badr, Narges (2015). Anthology and Explanation of Marzban Nameh. Tehran: Payam-e Noor University. (in Persian)
Mo’in, Mohammad (1985). Farhang-e Farsi-ye Mo’in. Vol. 2. Tehran: Amir Kabir. (in Persian)
Molavi, Jalal al-din (2011). Masnavi-ye Ma’navi. Explained by Sobhani, T. 9th printing. Tehran: Rowzaneh. (in Persian)
Mollayi Kishi, Mehri (2018). “Investigation of Satire Making Lingual and Rhetorical Elements in Contemporary Satirical Poems”. MA Thesis in Persian Language and Literature. Vali-e-Asr University of Rafsanjan. (in Persian)
Nafisi, Ali Akbar (1964). Farhang-e Nafisi. Vol. 3. Tehran: Khayyam Bookstore. (in Persian)
Nimrouzi, Rasool (1998). “A comparative analysis of humor from the point of view of Henri Bergson and Northrop Frye”. Communication Research, No. 14: 105-112. (in Persian)
Nokes, David (1993). “Augustanism”. In Coyle, Martin, Garside, Peter, & Peck, John (Eds.) Encyclopedia of Literature and Critisism (93-105). London: Routledge.
Pourmohebbi, Farzin (2018). Humor Writing Techniques in Dramatic Literature. 2nd printing. Tehran: Saghi. (in Persian)
Radfar, Abdolhossein (1986). “A Short Speech about Humor”. Kayhan-e Farhangi, No. 28: 30-31. (in Persian)
Razipour, Parnia (2021). Sociology of Humor (Approaches and Theories). 2nd printing. Tehran: Armanpajouhan. (in Persian)
Rezadad, Ali Reza, & Razzazifar, Aghdas (2012). One Thousand and One Nights; Selected Stories. Vol. 1. 6th printing. Tehran: Ghadyani. (in Persian)
Saadi, Mushrifuddin (2008). Golestan-e Sa’di. Corrected and explained by Yousefi, Gh. 8th printing. Tehran: Kharazmi. (in Persian)
Safavi, Kourosh (2020). Familiarity with Linguistics in Persian Literature Studies. 2nd printing. Tehran: Nashr-e Elmi. (in Persian)
Salimi, Mohammad (2020). The Wisdom of Humor; Theoretical and Practical Basics and Its Position in the Media. Qom: Din va Rasaneh. (in Persian)
Shafi’i Kadkani, Mohammad Reza (2005). “Hafez’s Humor”. Hafez, No. 19: 39-43. (in Persian)
Shafi’i Kadkani, Mohammad Reza (2015). Mofles-e Kimiyaforoush. 5th printing. Tehran: Sokhan. (in Persian)
Shamisa, Sirous (2004). Literary Genres. 10th printing. Tehran: Ferdows. (in Persian)
Shelley, Cameron (2001). “The bicoherence theory of situational irony”. Cognitive Science, Vol. 25, Issue 5: 775–818.
Shokati, Ayat (2020). “Investigating and comparing the spiritual aesthetics of Golestan with Baharestan, Parishan and Kharabat”. Literary Aesthetics, 11 (45): 35-65. (in Persian)
Taheri, Nastaran (2011). “Analysis of Humor in Saadi’s Golestan & Bustan”. MA Thesis in Persian Language and Literature. Semnan University. (in Persian)
Topal, Shahin (2015). “Comparative Study of Socio-political Aspects of Humor in Golestan, Baharestan and Parishan”. MA Thesis in Persian Language and Literature. Islamic Azad University, Central Tehran branch. (in Persian)
Zamani, Karim (2020). Comprehensive Explanation of Masnavi-ye Ma’navi. Vol. 3. 31st printing. Tehran: Ettelaat. (in Persian)
Zare’ Amoli, Azizollah (2014). Humor in the Mirror of Jurisprudence. Qom: Markaz-e Feqhi-ye A’emme-ye Athar (AS) . (in Persian)
Zarinkoub, Abdolhossein (2019). Bahr dar Kouzeh; Criticism and Interpretation of Masnavi Stories and Allegories. 17th printing. Tehran: Nashr-e Elmi. (in Persian)