نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• مهدی علیائی مقدم

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران. تهران، ایران

چکیده

در کارنامۀ اشعار نیما یوشیج قدیم‌ترین نمونۀ شعر آزاد اغلب با شعر «ققنوس» مورخ 1316 شمسی شناخته می‌شود. این شعر در 1319 در مجلۀ موسیقی منتشر شد و سال پیش از آن شعر «غراب» مورخ 1317 در همان مجله منتشر شده بود. به‌رغم اهمیت تاریخی این دو شعر در مقالات و یادداشت‌های نیما اشارۀ صریحی به این دو شعر نیست و آنچه در این باره می‌توان در گفته‌های او یافت، اشاره به دوره‌ای است که اشعار او در مجلۀ موسیقی منتشرشده‌است و نمونه‌هایی از قالب ابداعی او را در معرض قضاوت همگان قرار داده‌است. اما در میان اسناد فرهنگستان زبان و ادب فارسی از دست‌نوشته‌های نیما شعری به نام «روشنایی مجهول» وجود دارد که به حیث تاریخی اهمیت بسیار دارد. نیما در این شعر، که مورخ 1310 شمسی است، شش سال پیش از تاریخ سرایش شعر «ققنوس» تساوی عروضی مصراع‌ها را به هم زده‌است و از این بابت این شعر قدیم‌ترین شعری در کارنامۀ اوست که تاکنون به دست آمده‌است. با این حال از آنجا که نظام قافیه در این شعر آمیزه‌ای از شیوۀ مثنوی و چهارپاره است، با نظریۀ «زنگ قافیه»، که بعدها در ساخت قالب مبتکرانۀ خود به آن قائل شد، فاصله دارد. اگر نقطۀ آغاز دست‌یافتن نیما را به قالب آزاد تجربه‌های متنوع او در قالب مستزاد بدانیم، که به تازگی نمونه‌های فراوانی از آنها منتشر شده، شعر «روشنایی مجهول» حد میان این تجربه‌ها با اشعاری از نوع «ققنوس» است. از این رو می‌توان چنین انگاشت که قالب آزاد نیمایی حاصل فرایندی تکاملی است که می‌توان دست کم از آغاز دهۀ دوم قرن چهاردهم شمسی جدا شدن آن را از سنت مستزادسازی به سمت آزادی عروضی مصراع‌ها نشان داد.

کلیدواژه‌ها

• نیما یوشیج
• قالب مستزاد
• قالب شعر آزاد نیمایی
• ققنوس
• غراب
• روشنایی مجهول

عنوان مقاله [English]

The Oldest Newly Found Heteromeric Poem by Nima Yušij

نویسنده [English]

• Mahdi Olyaei Moghaddam

Corresponding Author; Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The oldest example of free verse in Nimā Yušij's literary output is commonly assumed to be the poem "Phoenix" (Qoqnus), which is dated 1316 Š. /1937. This poem was published in the Music Magazine (Majalla-ye Musiqi), a literary and cultural journal edited by Ḡolām-Ḥosayn Minbāšiān, in 1319 Š. /1940. The year before, in 1317 Š. /1938, the poem "Raven" (Ghorāb) was also published in the same magazine. Despite the historical importance of these two poems, Nimā's articles and notes do not explicitly mention them. In his writings, Nimā only refers to the period in which he published his innovative poems in the Music Magazine and gives examples of his creative poems, leaving them open to everyone's judgment. However, among Nimā's documents in the archive of the Persian Language and Literature Academy, there is an unpublished poem from Nimā's manuscripts called "Unknown Light" (Rowšanāei-ye Majhul), which carries great historical significance. This poem, dated 1310 Š. /1931, shows that Nima had already experimented with heteromeric lines in his poems six years before writing "Phoenix", the oldest poem in his work  that has been found so far. However, the rhyme system in the poem is a mixture of the Mathnavi and the Čahārpāra scheme, which is far from the "rhyme bell" (Zang-e Qāfiye) theory that he later adopted in creating his innovative poetic form. Considering the starting point of Nimā's free verse his diverse experiences in the form of Mostzād, of which many examples have recently been published, the poem "Unknown Light" marks the boundary between these experiences and the poems of the "Phoenix" type. Accordingly, it can be assumed that Nimā's  free verse is the result of an evolutionary process that gradually moved away from the tradition of Mostzād towards free verse, starting from the beginning of the second decade of the 14th Š. / 20th century.

کلیدواژه‌ها [English]

• Nimā Yušij
• Mostzād
• Nimaic free verse
• Phoenix (Qoqnus)
• "Raven" (Ghorāb)
• Unknown Light (Rowšanāei-ye Majhul