نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• هما رحمانی ¹
• عبدالله رادمرد ²
• احسان قبول ³

¹ دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده و ادبیات علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی

² عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

³ دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده و ادبیات علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی، کد پستی: 9177948883

چکیده

از جمله حوزه‌های مشترک میان فارسی و عربی بلاغت است و انسجام از جمله اصطلاحاتی است که در منابع بلاغت عربی و فارسی مطرح شده است. این اصطلاح را برای نخستین بار اسامة بن منقذ در قرن ششم در کتاب نقد الشعر در معنای بدیهه‌گویی و سخن به دور از تکلّف و پیچیدگی مطرح ساخت. در این جستار برآنیم بر اساس نظریة فرانسوی ادبیات تطبیقی که بر دو اصل اختلاف زبانی و روابط تاریخی استوار است به بررسی جریان مفهومی اصطلاح انسجام در بلاغت عربی و فارسی بپردازیم. در این میان به تعریف انسجام در دانش‌هایی چون دستور زبان، معانی، بدیع و زبان‌شناسی نوین توجه خواهیم داشت. روش این پژوهش این‌گونه است که نخست با رویکردی نظری امکان بررسی مسئلة پژوهش بر اساس نظریة فرانسوی تایید شده است؛ سپس با رویکردی تاریخی سیر انسجام در بلاغت عربی و فارسی طبقه‌بندی شده است و سرانجام با رویکردی مقایسه‌ای رابطة انسجام در بلاغت فارسی و عربی و نیز دانش‌های مرتبط با آن تحلیل شده است و در این میان با روش تحلیل محتوا طبقه‌بندی‌ای از تحوّل معنایی انسجام در منابع بلاغی پرداخته‌ایم. نتایج تحقیق بیانگر آن است که اصطلاح انسجام بر اساس ادوار بلاغت عربی سه دورة اصلی را پشت سرگذاشته است؛ این سه دوره عبارت است از: دوره پیدایش (از قرن اول تا چهارم هجری) دورة شکوفایی (از قرن پنجم تا ششم) و دورة افول (پس از قرن ششم) و در این میان آثار بلاغی فارسی در این زمینه بیشتر تأثیرپذیر بودند. با ورود اصطلاح انسجام در مفهوم زبان‌شناسی آن، انسجام در معنای بلاغت سنّتی آن کمتر در آثار بلاغی فارسی به کار رفت؛ هرچند مفهوم امروزین انسجام از همان آغاز بلاغت عربی و فارسی در ذیل اصطلاحاتی چون تلائم و تفویف قابل شناسایی است.

کلیدواژه‌ها

• انسجام
• بلاغت
• ادبیات تطبیقی
• بدیهه‌گویی
• تلائم
• تفویف

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Coherence in Arabic and Persian Rhetoric and Related Knowledge

نویسندگان [English]

• HOMA RAHMANI ¹
• Abdollah Radmard ²
• EHSAN GHABOOL ³

¹ Department of Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad.

² Persian Language and Literature Department, Ferdowsi University of Mashhad

³ Department of Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad.

چکیده [English]

Among the common areas between Persian and Arabic is rhetoric. Coherence is a concept found in the sources of both Arabic and Persian rhetoric. Usama ibn Munqidh first introduced this term in the 6th century in his book titled Naqd Al- She'r defining it as improvisation and speech that avoids mannerism and complexity. This essay applies the French theory of comparative literature, emphasizing linguistic differences and historical connections, to explore the conceptual process of coherence in Arabic rhetoric. It also investigates the influence of Arabic rhetoric on Persian rhetoric and examines the modern linguistic understanding of coherence in both traditions.The method of this research is as follows: first, with a theoretical approach has been confirmed the possibility of investigating the research problem based on the French theory ; Then with a historical approach has been classified the periods of coherence in Arabic and Persian rhetoric and finally with a comparative approach has been analyzed the relationship of coherence in Persian and Arabic rhetoric as well as its modern meaning. Mean while with the method of content analysis we have classified the semantic transformation of coherence in rhetorical sources and references. The research reveals that the concept of coherence evolved over three main periods in Arabic rhetoric and Persian rhetoric, these three periods are: the period of emergence (from the first to the fourth century of Hijri), the period of prosperity (from the fifth to the sixth century) and the period of decline (after the sixth century) and in the meantime displayed less innovation in interpreting and utilizing the term i.e. was more under influence. With the introduction of the term coherence in its linguistic concept, the traditional rhetorical sense of coherence became less prevalent in Persian works. However, the modern concept of coherence, synonymous with terms like consonance and Tafwif has roots in both Arabic and Persian rhetoric.

کلیدواژه‌ها [English]

• coherence
• rhetoric
• comparative literature
• improvisation
• consonance
• Tafwif