Journal of Literary Criticism and Rhetoric

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

در فرایند درک تجربۀ عرفانی، ارتباط متقابل و پایداری بین ادراک‌کنندۀ تجربه از یک‌سو و مکان و فضای رخدادها از سوی دیگر برقرار است. همان‌گونه که وجود فاعل تجربه، پویایی و حرکت به مکان می‌بخشد، قرار گرفتن در فضای تجربه نیز به دگرگونی درونی عارف می‌انجامد. توصیف مکان و فضای این رخدادها در کلام عارفان، همیشه یک‌سان نیست. ساده‌ترین راه تعامل با مکان در توصیف تجربۀ عرفانی، کاربرد آن در اشاره به موضعی هندسی است. تمام رخدادهای شهودی، در یک مکان خاص برای عارف اتفاق می‌افتد، اما این تجربیات، نه در عالم ماده، بلکه در فرامکانی رخ می‌دهد که پیوند عارف را با دنیای مادی می‌کاهد. حضور فاعل در فضای تجربه، به عبور از مکان مادی و حضور در فضاهای جدید یا خلق آن می‌انجامد. براساس تجربۀ عرفانی، توصیف‌های متفاوتی از فضای این رخدادها ارائه می‌شود. به‌طورکلی مهم‌ترین مکان‌ها و فضاهای حصول تجربیات عرفانی را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد: 1. مکان مادی وقوع تجربه؛ 2. مکان شنیداری؛ 3. مکان رمزی؛ 4. لامکان؛ 5. مکان زمانی. پژوهش حاضر، ضمن بررسی و تحلیل این فضاها، طرحی در باب مؤلفۀ «مکان» در پدیدارهای عرفانی به‌دست می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Review and Analysis about “Place”, a component of Mystical Experiences and Revelations

نویسنده [English]

  • Elham Sayyedan

Assistant professor of Persian language and literature, University of Isfahan

چکیده [English]

In the process of understanding the mystical experience, there is a mutual and sustainable interaction between the perception of experience, on one hand, and the place and space of events, on the other hand. As the existence of experience recipient makes the place dynamic, being in the atmosphere of the experience leads to the internal transformation of the mystic. The description of the place and the space of these incidents is not always the same in mystics' words. Describing the mystical experience, the easiest way to interact with "place" is its application in reference to a geometric position. All the intuitive events occur in a particular place for a mystic, although these experiences occur not in the material but a metaphysical world that weaken the link of mystic with material world. The presence of the subject in the atmosphere of experience leads to crossing the material space and existing in new spaces or new space creation. Based on the mystical experience, there are various descriptions about the space of these events. The most important places and spaces for the acquisition of mystical experiences can be divided into five categories, in general: 1) physical place of experiences, 2) auditory place, 3) mysterious place, 4) metaphysic and 5) time place. Reviewing and analyzing these spaces, the present study offers a plan of "place" component in mystical revelations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geometric Position
  • Mystical Experience
  • place
  • Space
  • Mystical Place
  • metaphysic
  • Auditory Place
ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین (1380)، دفتر عقل و آیت عشق، جلد دوم، تهران، طرح نو.
ــــــــــــ (1389)، شعاع شمس، به کوشش کریم فیضی، تهران، اطلاعات.
ــــــــــــ (1392)، راز راز: تفسیر دکتر دینانی از گلشن راز، به کوشش کریم فیضی، تهران، اطلاعات.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1946)، فصوص‌الحکم، تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، قاهره، دارإحیاء الکتب العربیه.
ابن‌منظور (1405)، لسان‌العرب، قم، ادب الحوزه.
ابونصر سراج (1914)، اللمع فی التصوف، تصحیح رنولد آلن نیکلسون، لیدن، مطبعۀ بریل.
احمد سلیم، فاروق (1998)، الانتماء فی الشعر الجاهلی،دمشق، منشورات اتحاد الکتاب العرب.
اصغری، جواد (1388)، «بررسی زیبایی‌شناختی عنصر مکان در داستان»، نشریۀ ادب و زبان فارسی، شمارۀ 26، صص 29ـ45.
باشلار، غاستون (2006)، جمالیات المکان، ترجمۀ غالب هلسا، بیروت، مؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر.
بوخهولز، سابین و منفرد یان (1391)، «فضا در روایت»، ترجمۀ مهدی فیضی، دانشنامۀ روایت‌شناسی، گردآوری محمد راغب، تهران، علم، صص 155ـ166.
پورنامداریان، تقی (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ چهارم، تهران، علمی‌ و فرهنگی.
جعفری، علیرضا (1389)، «دیدن یا شنیدن، مسئله این است: نگاهی به جایگاه چشم و گوش در شعر و ادبیات»، مجلۀ نقد زبان و ادبیات خارجی، دورۀ 3، شمارۀ 5: صص 23ـ47.
حرّی، ابوالفضل (1388)، «مؤلفه‌های زمان و مکان روایی در قصص قرآنی»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 7 و 8، بهار و تابستان، صص 141ـ125.
حلاج، حسین بن منصور (1386)، مجموعۀ آثار حلاج، تهران، شفیعی.
رضوانیان، قدسیه (1389)، ساختار داستانی حکایت‌های عرفانی: کشف‌المحجوب، اسرالتوحید، تذکرة‌الاولیا، تهران، سخن.
روزبهان بقلی شیرازی (1374)، شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، چاپ سوم، تهران، طهوری.
شعیری، حمیدرضا (1392)، تجزیه و تحلیل نشانه‌معناشناسی گفتمان، چاپ سوم، تهران، سمت.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1384)، دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی، تهران، سخن.
ــــــــــــ (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه: درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی، تهران، سخن.
صبحی‌کبابه، وحید (1999)، الصورة الفنیه فی شعر الطائیین بین الانفعال والحس، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.
عزالدین کاشانی، محمود بن علی (1381)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، چاپ هفتم، تهران، هما.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1386)، تذکرة‌الأولیا، تصحیح محمد استعلامی، چاپ شانزدهم، تهران، زوار.
عین‌القضات همدانی (1373)، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، چاپ چهارم، تهران، منوچهری.
غزالی، ابوحامد محمد (1386)، احیاء علوم‌الدین، ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمی، تصحیح حسین خدیوجم، چاپ ششم، تهران، علمی و فرهنگی.
فوغالی، بادیس (2008)، الزمان والمکان فی الشعر الجاهلی، إربد، عالم الکتب الحدیث.
فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چاپ سوم، تهران، سخن و فراگفت.
محمد بن منور (1386)، اسرارالتوحید، تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی، دو جلد، چاپ هشتم، تهران، آگاه.
میبدی، ابوالفضل رشید‌الدین (1371)، کشف‌الأسرار و عدّةالأبرار، تصحیح علی‌‌اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
نابلسی، شاکر (1994)، جمالیات المکان فی الروایة العربیه، بیروت، مؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
هجویری، علی بن عثمان (1386)، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ سوم، تهران، سروش.
Ellul, Jacques (1985), The Humiliation of the Word, Tran. Joyce Main Hanks; Grand Rapids, MI, Eerdmans Publishing Company.