پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت

Journal of Literary Criticism and Rhetoric

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

فرم اصالت اثر

فرم تعارض منافع

شرایط پذیرش مقاله

نمونه کار انگلیسی

نمونه کار فارسی

راهنمای دریافت شناسه ارکید

هزینه انتشار

راهنمای نگارندگان

راهنمای ثبت نام در پابلونز

فهرست داوران

بازخوانی نقش انقلاب علمی داروین در شکل‌گیری نیهلیسم در اندیشه‌های صادق هدایت

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان، هرمزگان، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

گذار از دوگانۀ مرسوم و متداول «زیربنا ـ روبنا» و عبور از بزنگاه‌های شناخته‌شدۀ سیاسی‌ـ اجتماعی به‌ عنوان محرّک‌ها و متغیّرهای اصلی در شکل‌گیری موضوعات و مفاهیم، امکانی در نقد ادبی فراهم می‌سازد که بتوان از زوایای متفاوت به متون نگریست و از این طریق، لایه‌های معنایی متن را آشکار ساخت. با توجه به این مسئله، در جستجوی مبنای نظری اندیشه‌های نیست‌انگارانۀ صادق هدایت می‌توان در کنار توجه بر نقش مؤلفه‌های مهمی از قبیل مؤلفه‌های اقتصادی‌ ـ اجتماعی و سیاسی، به عامل و محرّک بسیار مهم دیگری اشاره کرد و در پرتو آن، توضیحی برای اندیشه‌های این نویسندۀ مطرح ارائه داد. در نوشتار حاضر، محورهای فکری صادق هدایت که ناظر بر جهانی پوچ، فاقد معنا و غایت و نیز سرشار از تناقض‌های چندبُعدی و پیچیده است، در پرتو یک انقلاب علمی مورد بازخوانی قرار گرفته‌است. مراد از انقلاب علمی در این نوشتار، مفهومی است که تامس ساموئل کوهن، فیلسوف و نظریه‌پرداز تاریخ علم در قرن بیستم، آن را برای توضیح و تبیین پاره‌ای از تحولات فکری و اجتماعی در سنّت‌های غربی به‌کار گرفته‌است. کوهن معتقد بود که تحول در علم،‌ عامل چرخش‌ها و تغییرات بنیادین در الگوهای فکری، سرمشق‌ها یا پارادایم‌ها می‌شود. نتایج تحقیق حاضر که از بررسی پاره‌ای از داستان‌های کوتاه، نمایش‌نامه‌ها و نیز مقاله‌های صادق هدایت به‌دست آمده‌است، نشان می‌دهد که ذهنیّت غالب این نویسنده و روشنفکر مطرح، در مواجهه با هستی و به‌ طور کلی، مبنای نظری تفکرات وی، در برخورد با اندیشه‌های ماتریالیستی و تکامل‌گرایانۀ چارلز داروین صورت‌بندی شده‌است. از این چشم‌انداز، جهان ابزورد صادق هدایت و غالب محورهای فکری او، ریشه در یک چرخش یا انقلاب در عرصۀ علم تجربی دارد. این انقلاب که در نتیجۀ آن، روایت‌های تازه و بدیعی از انسان و مناسبات او در هستی و قرائت تازه‌ای از مفهوم خداوند، در مقابل کلان‌روایت‌های سنّتی و کلیشه‌ای مطرح شد، موجب به وجود آمدن نوعی گسست معرفت‌شناسانه گشت و نوشتار حاضر سعی کرده‌است که صادق هدایت را در این گسست بسیار مهم و بنیادین فهم نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Readout of Darwin’s Scientific Revolution in Formating of Sadegh Hedayat Nihilistic Thoughts

نویسندگان [English]

  • Jafar Fasaei 1
  • Najmeh Dorri 2

1 Graduate PH.D Persian Language and Literature, University of Hormozgan, Hormozgan, Iran

2 Associate Professor of Persian Language and Literature Tarbiat Modares University , Tehran, Iran.

چکیده [English]

Transition from common and prevalent dual substructure and superstructure and crossing political, social well known situation as main motives and vanables in formation of subject and concepts providing a possibility in literary criticism in order to regard. Contexts from different angles and through this reveal contexts semantic layers. Regarding this issue, in questing theoretical basis of Sadegh Hedayats nihilistic thoughts we can point another important factor and motive besides regarding the role of important components such as economic, social and political components and in the light of it present an explanation for the thoughts of this prominent author. In this article Sadegh Hedayats Thought that indicate an absurd world, meaningless and purpose and full of Multidimensional and Complicated Contradictions, are being readout in the light of a “Scientific revolution”. What is meant by scientific revolution in this article is a concept that is used by Thomas Samuel Kuhn the theorist of Philosophy of Science In the twentieth century, in order to explain the some of the most important intellectual and social changes in Western traditions. He believed that scientific revolutions would create new paradigms. The results of this research that are obtained from studying some of Sadegh Hedayats short stories, scripts and articles, indicate that dominant mentality of this contemporary author and intellectual in confronting with world and generally the theoretical basis of his thoughts, are conformated by confrontation with Charles Darwins materialistic and evolutionary thoughts. From this perspective Hedayats absurd world and his dominant mental axes, are rooted in an evolution and revolution in the field of experimental science. This revolution which in the result proposed the new and novel narratives of mankind, world, and god against Traditional grand narrative and Cliché narrative were leaded to engender a type of epistemological rupture and the present article tries to make understand Sadegh Hedayat in this important rupture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadegh Hedayat
  • Fiction
  • Paradigm
  • Nihilism
  • Absurd literature
مراجع
احمدی، بابک (1373)، مدرنیته و اندیشۀ انتقادی، تهران، مرکز.
افضلی، امین (1394)، زمینه‌های ناتورالیسمی داستان علویه‌خانم از صادق هدایت و مقایسۀ آن با نانا از امیل زولا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
انوشه، حسن (1376)، دانشنامۀ ادب فارسی، ج 2، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
برونوفسکی، جیکوب (1379)، سنّت روشنفکری در غرب از لئوناردو تا هگل، ترجمۀ لیلا سازگار، چ 1، تهران، آگاه.
بودریار، ژان (1374)، سرگشتگی نشانه‌ها، ترجمۀ بابک احمدی، تهران، مرکز.
پارساپور، زهرا (1395)، «ملاحظات اخلاق زیست‌محیطی هدایت و چوبک»، فصلنامۀ نقد ادبی، س 9 ش 36، صص 73ـ95.
پیرمرادی، محمدجواد (1374)، «بررسی تأثیرات منفی نظریۀ تکامل داروین بر انسان‌شناسی در غرب»، مصباح، س 4، ش 15، صص 17ـ32.
جنتی‌عطایی، ایرج (2537)، زندگانی و آثار صادق هدایت، تهران، انتشارات مجید.
چالمرز، آلن فرانسیس (1378)، چیستی علم، ترجمۀ سعید زیباکلام، تهران، سمت.
داروین، چارلز رابرت (1380)، منشاء انواع، ترجمۀ نورالدّین فرهیخته، تهران، زرین.
دستغیب، عبدالعلی (1357)، نقد آثار صادق هدایت، شیراز، کتابفروشی زند.
زندی، محمد (1382)، «خلاقیت و هراس از مرگ»، مجلۀ بایا، گفتگو با محمد صنعتی، د 2، صص 118ـ129.
رحیمی، مصطفی (1356)، یأس فلسفی، تهران، امیرکبیر.
رضی، احمد و مسعود بهرامی (1385)، ««زمینه‌ها و عوامل نومیدی صادق هدایت»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، ش 11، صص 93ـ114.
سرشار، محمدرضا (1385)، راز شهرت صادق هدایت، تهران، کانون اندیشۀ جوان.
سینگر، پیتر (1379)، مارکس، ترجمۀ محمد اسکندری، تهران، طرح نو.
شریعتمداری، محمدابراهیم (1354)، صادق هدایت و روانکاوی آثارش، تهران، پیروز.
شریفیان، مهدی و کیومرث رحمانی (1389)، «نقد مکتبی داستان‌های صادق هدایت»، بوستان ادب، د 2، ش 3، صص 143ـ178.
شمسایی، رکسانا (1391)، معناباختگی در رمان: بررسی تطبیقی مفهوم معناباختگی در بیگانۀ کامو و سه قطره‌خون صادق هدایت، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
صنعتی، محمد (1380)، صادق هدایت و هراس از مرگ، تهران، مرکز.
طاهباز، سیروس (1376)، دربارۀ زندگی و هنر صادق هدایت، تهران، زریاب.
طاهری، قدرت‌االله و فاطمه اسماعیلی‌نیا (1392)، «بازتاب جلوه‌های معناباختگی در آثار صادق هدایت»، متن‌پژوهی ادبی، ش 56، صص 85ـ106.
طایفی ‌اردبیلی، موسی‌الرّضا (1372)، صادق هدایت در آیینۀ آثارش، تهران، ایمان.
طلوعی، محمود (1378)، نابغه یا دیوانه: ناگفته‌ها دربارۀ صادق هدایت، تهران، علم.
فرزانه، بهمن (1372)، آشنایی با صادق هدایت، تهران، مرکز.
فلکی، محمود (1387)، بیگانگی در آثار کافکا: تأثیر کافکا بر ادبیات مدرن فارسی، چ 8، تهران، ثالث.
فوکو، میشل (1388)، دیرینه‌شناسی دانش، ترجمۀ عبدالقادر سواری، تهران، گام نو.
کتیرایی، محمود (1349)، کتاب صادق هدایت، تهران، فرزین.
کوهن، تامس (1389)، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمۀ سعید زیباکلام، تهران، سمت.
گمینی، امیرمحمد (1393)، «رویارویی با نظریۀ تکامل داروین در عصر قاجار: شیخ محمدرضا اصفهانی و تکامل انسان»، تاریخ علم، د 12، ش 2، صص 297ـ350.
مایر، ارنست (۱۳۸۷)، «تأثیر داروین بر اندیشۀ مدرن»، روزنامۀ شرق؛ یکشنبه ۱۳ مرداد 1387.
مباحی، ساغر (1395)، «تحلیل معناباختگی در آثار برگزیدۀ صادق هدایت و ژوزه ساراماگو»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
مطهری، مرتضی (1374)، عدل الهی، چ 9، تهران، صدرا.
میرشکاک، یوسفعلی (1374)، «نیست‌انگاری و صادق هدایت»، روزنامۀ مشرق، ش 4، صص 71ـ77.
نادری، سیامک (1391)، «سیمای یک انسان‌‌ـ میمون؛ تحلیل جامعه‌شناختی داستان پدران آدم اثر صادق هدایت، بر پایۀ نخستی‌شناسی و انسان‌شناسی»، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، ش 5، صص 79ـ95.
حسن‌لی، کاووس و سیامک نادری (2015)، «بازخوانی قضیۀ نمک ترکی بر پایۀ چهار دورۀ کلان از تاریخ تحولات بشری»، مجلة الدّراسات الأدبیة، ش 91، صص 69ـ98.
هدایت، صادق (1378)، انسان و حیوان، گردآوری و مقدمۀ جهانگیر هدایت، تهران، چشمه.
ــــــــــــ (1342)، فواید گیاه‌خواری، چ 3، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــــ (1946م.)، افسانۀ آفرینش، پاریس، آدرین مزون نو.
ــــــــــــ (1342)، علویه‌خانم، چ 4، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــــ (1385)، سه قطره خون، چ 3، تهران، انتشارات جامه‌دران.
ــــــــــــ (1331)، سایه روشن، چ 2، تهران، سینا.
ــــــــــــ (1349)، بوف کور، چ 13، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــــ (1379)، سگ ولگرد، چ 2، تهران، نشر قطره.
ــــــــــــ (1372)، مجموعه‌هایی از آثار صادق هدایت، تهران، انتشارات طرح نو.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1372)، صادق هدایت از افسانه تا واقعیت، چ 2، تهران، انتشارات ژرف.
هودشتیان، عطا (1373)، «مقدّم‌های بر زایش و پویش مدرنیته»، نگاه نو، ش 20، ص 63.
Ahmadi, B. (1994), Modernite va Andisheye Enteghadi, Tehran, Markaz, [In Persian].
Afzali, A. (2015), Zaminehaye Naturalismiye Dastane Elviye Khanom az Sadegh Hedayat va Moghayeseye an ba Nana az Emil Zola, Daneshghah Guilan, Payannameh Karshenasi Arshad Daneshkadeh Adabiat, [In Persian].
Anousheh, H. (1997), Daneshname Adab Farsi, Vol. 2, Tehran, Vezarat-e Farhang va Ershad Eslami, [In Persian].
Bronowski, j. (2000), Sonnat-e Rowshanfekri dar Gharb az Leonardo ta Hegel, Tarjomeh Leila Sazgar, 1th, Tehran, Aghah, [In Persian].
Baudrillard, j. (1995), Sarghashteghi Neshaneha, Tarjomeh Babak Ahmadi, Tehran, Markaz, [In Persian].
Parsapour, Z. (2016), “Molahezat-e Akhlagh-e Zist Mohiti Hedayat va Choobak”, Faslnameye Naghde Adabi, Vol. 9, No. 36, Pp. 73-95, [In Persian].
Pir Moradi, M. (1995), “Barrasi Taasirat-e Manfi Nazariye Takamol Darwin bar Ensanshenasi dar Gharb”, Faslname Mesbah, Vol. 4, No. 15, Pp. 17-32, [In Persian].
Jannati Atai, I. (1978), Zendegani va Asar-e Sadegh Hedayat, Tehran, Majid, [In Persian].
Chalmers, A. (1999), Chistiye Elm, Tarjomeh Saeed ZibaKalam, Tehran, SAMT, [In Persian].
Darwin, C. (2001), Manshae Anva, Tarjomeh Noureddin Farhikhteh, Tehran, Zarrin, [In Persian].
Dastgheib, A. (1978), Naghde Asare Sadegh Hedayat, Shiraz, Ketabforoushi Zand, [In Persian].
Zandi, M. (2003), “Khalaghiat va Haras az Marg”, Majale Baya, Gofto Go ba Mohammad Sanati, Vol. 2, Pp. 118-129, [In Persian].
Rahimi, M. (1977), Yaas-e Falsafi, Tehran, Amirkabir, [In Persian].
Razi, A. & M. Bahrami (2006), “Zamineha va Avamele Naomidi Sadegh Hedayat”, Faslname Pazhoheshhaye Adabi, Vol. 11, Pp. 93-114, [In Persian].
Sarshar, M. (2006), Raz-e Shohrate Sadegh Hedayat, Tehran, Kanoon-e Andishe Javan, [In Persian].
Singer, P. (2000), Marx, Tarjomeh Mohammad Eskandari, Tehran, Tarh-e No, [In Persian].
Shariatmadari, M. (1975), Sadegh Hedayat va Ravankaviye Asarash, Tehran, Pirooz, [In Persian].
Sharifian, M. & K. Rahmani (2010), “Naghd-e Maktabi Dastanhaye Sadegh Hedayat”, Bustan-e Adab, Vol. 3, Pp. 143-178, [In Persian].
Shamsaee, R. (2012), Maana Bakhtegi dar Roman: Barrasi Tatbighi Mafhoom-e Maanabakhteghi dar Bigane Kamo va Se Ghatre Khoon Sadegh Hedayat, Payannameh Karshenasi Arshad Zaban va Adabiat-e Farsi, Guilan, Daneshghah Guilan, [In Persian].
Sanati, M. (2001), Sadegh Hedayat va Haras az Marg, Tehran, Markaz, [In Persian].
Tahabaz, S. (1997), Darbareye Zendeghi va Honar-e Sadegh Hedayat, Tehran, Zaryab, [In Persian].
Taheri, Gh. va F. Esmaelinia (2013), “Baztab-e Jelvehaye Maana Bakhtegi dar Asar-e Sadegh Hedayat”, Faslnameye Matn Pazhohi Adabi, Vol. 56, Pp. 85-106, [In Persian].
Tayefi Ardabili, M. (1993), Sadegh Hedayat dar Ayeneh Asarash, Tehran, Iman, [In Persian].
Tolouee, M. (1999), Nabeghe ya Divane: Naghofteha Darbareye Sadegh Hedayat, Tehran, Elm, [In Persian].
Farzaneh, B. (1993), Ashenaee ba Sadegh Hedayat, Tehran, Markaz, [In Persian].
Falaki, M. (2008), Bighaneghi dar Asare Kafka: Tasire Kafka bar Adabiat-e Modern-e Farsi, 8th, Tehran, Sales, [In Persian].
Foucault, M. (2009) Dirineshenasi Danesh, Tarjomeh Abdolqhader Savari, Tehran, Gam-e No, [In Persian].
Katiraee, M. (1970), Ketab-e Sadegh Hedayat, Tehran, Farzin, [In Persian].
Kuhn, T. (2010), Sakhtare Rnghelabhaye Elmi, Tarjomeh Saeed ZibaKalam, Tehran, SAMT, [In Persian].
Gomini, A. (2014), “Rouyarouee ba Nazariyeh Darwin dar Asre Ghajar: Sheikh Mohammad Reza Isfahani va Takamol-e Ensan”, Tarikh-e Elm, Vol. 12, No. 2, Pp. 350-297, [In Persian].
Mayer, E. (2008), “Tasire Darwin bar Andishe Modern”, Rooznameh Shargh, Yekshanbeh 13 mordad 2008, [In Persian].
Mubahi, S. (2016),Tahlil-e Maanabakhteghi dar Asar-e Bargozideh Sadegh Hedayat va Jose Saramago, Payannameh Karshenasi Arshad Zaban va Adabiat-e Farsi, Tehran, Daneshghah Tarbiat Modarres, [In Persian].
Motahhari, M. (1995), Adl-e Elahi, 9th, Tehran, Sadra, [In Persian].
Mirshakak, Y. (1995), “Nistengari va Sadegh Hedayat”, Rooznameh Mashreq, No. 4, Pp. 71-77, [In Persian].
Naderi, S. (2012), “Simay-e Yek Ensan-meymoon: Tahlil-e Jamee Shenakhtiye Dastan-e Pedaran-e Adam Asare Sadegh Hedayat bar Payee Nokhostishenasi va Ensanshenasi”, Majale Zaban va Adabiat-e Farsi Daneshgah Aazad Fasa, No. 5, Pp. 79-95, [In Persian].
Hasanli, K. va S. Naderi (2015), “Bazkhaniye Ghaziyeh Namak-e Torki bar Payeh Chahar dore Kalan az Tarikhe Tahavvolat-e Bashari”, Majale Alderasat-ol Adabieyh, No. 91, Pp. 69-98, [In Persian].
Hedayat, S. (1999), Ensan va Heyvan, Gerdavari va Moghadameh Jahangir Hedayat, Tehran, Cheshmeh, [In Persian].
           (1963), Favayed-e Ghiah Khari, 3th, Tehran, Amirkabir. [In Persian].
           (1946), Afsane Afarinesh, Paris, Adriene Mezon No. [In Persian].
           (1963), Elavieh Khanum, 4th, Tehran, Amirkabir. [In Persian].
           (2006), Se Ghatre Khoon, 3th, Tehran, Jame Daran,. [In Persian].
           (1952), Sayeh Roshan, 2th, Tehran, Sina. [In Persian].
           (1970), Boof-e Koor, 13th, Tehran, Amirkabir. [In Persian].
           (2000), Sagh-e Velghard, Tehran, Ghatreh. [In Persian].
           (1993), Majmouehaei az Sadegh Hedayat, Tehran, Tarh-e No. [In Persian].
Homayoun Katuzian, M. (1993), Sadegh Hedayat az Afsane ta Vagheiyat, 2th, Tehran, Jharf, [In Persian].
Hudashtian, A. (1994), “Moghadameh bar Zayesh va Pooyesh Modernite”, Neghah No, No. 20, Pp. 63, [In Persian].
پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت
دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 20
بهمن 1399
صفحه 135-158
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 10 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 20 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 02 آبان 1399
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار