پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت

بازتحلیل مقولۀ «مجاز» با رویکرد معناشناختی و تحویل آن به «ایجاز»

محمدتقی کبریت‌چی؛ محمدرضا شاهرودی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1403، ، صفحه 95-124

https://doi.org/10.22059/jlcr.2024.383998.2027

چکیده

«مجاز» یکی از ابواب دانش بیان، و مباحث آن از فراگیرترین مسائل علوم بلاغت است. چیستی و سازوکار مجاز از زمان ارسطو تاکنون محل بحث و گفتگو بوده است. تلقی نادرست از این سبک بیانی و آرایۀ زبانی سبب شده ... بیشتر «مجاز» یکی از ابواب دانش بیان، و مباحث آن از فراگیرترین مسائل علوم بلاغت است. چیستی و سازوکار مجاز از زمان ارسطو تاکنون محل بحث و گفتگو بوده است. تلقی نادرست از این سبک بیانی و آرایۀ زبانی سبب شده است که برخی، مجاز را غیرواقع‌نما یا دروغ و قرآن کریم را از آن خالی پندارند؛ لذا در فهم و تفسیر قرآن و متون ادبی، تبیینی نوین و کارآمد از مجاز و نحوۀ دلالت آن مهم و راهگشا خواهد بود. در این راستا، هدف مقالۀ حاضر تبیین ساختار معناشناختی مجاز مرسل و استعاره و چگونگی دلالت آنها در زبان طبیعی است. این تحقیق با استفاده از نظریات دانشمندان گذشته و به‌کمک مبانی معناشناسی کاربردی، به بررسی ساختار و نحوۀ دلالت مجاز می‌پردازد و نشان می‌‌دهد: هردوگونۀ آن مبتنی بر ایجاز حذف (یعنی حذف زبانی و تخفیف غیرزبانی) شکل می‌گیرند؛ با این تفاوت که مجاز مرسل براساس نوعی مجاورت اما استعاره برپایۀ مشابهت رخ می‌دهد. بدین‌سان می‌توان مجاز مرسل را «ایجاز مجاورت» و استعاره را «ایجاز مشابهت» دانست. دلالت مجاز بر معنای غیروضعی، مانند حقیقت در ساختار «دلالت زبان‌شناختی» انجام می‌شود؛ بدین‌صورت‌که مخاطبِ کلام با احاطه بر کاربرد و تکیه بر بافت غیرزبانی (بافت موقعیت و دانش پیش‌زمینه‌ خود) می‌تواند کلام موجز را «تفصیل» دهد و معنا را «تفسیر» و کشف نماید. هم پدید‌آمدن مجاز، هم دلالت و فهم آن، وابسته به کاربرد است و درصورت عدم احاطه بر کاربرد و ندانستن بافت غیرزبانی، تفسیر و کشف مجاز مشکل و گاه ناممکن خواهد بود. درنتیجه، «مجاز»، نوعی «حقیقتِ» موجز است که می‌تواند مانند حقیقت، واقع‌نما باشد و چیزی باعنوان «استعمال مجازی» واقعیت ندارد. سرانجام، می‌توان تعریف نوین از مجاز را «لفظِ موجزِ دالّ بر معنای غیر‌وضعی در کاربرد جدید» دانست؛ تا یکی از مشکلات مهم دانش بلاغت دربارۀ مجاز قابل ‌رفع گردد.

مفهوم‌سازی استعاری خود‌ستایی‌های خاقانی بر اساس نظریۀ استعارۀ مفهومی

مریم منوچهری؛ اسماعیل شفق

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1401، ، صفحه 85-107

https://doi.org/10.22059/jlcr.2022.347517.1873

چکیده

خاقانی شاعری است خودستا؛ به‌طوری‌که کمتر شعری را می‌توان یافت که او سخن از برتری خود نگفته باشد. یکی از دلایل خودستایی‌های خاقانی را عقدۀ حقارت بیان کرده‌اند. در روزگاران گذشته، سطح اجتماعی و اقتصادی ... بیشتر خاقانی شاعری است خودستا؛ به‌طوری‌که کمتر شعری را می‌توان یافت که او سخن از برتری خود نگفته باشد. یکی از دلایل خودستایی‌های خاقانی را عقدۀ حقارت بیان کرده‌اند. در روزگاران گذشته، سطح اجتماعی و اقتصادی خانواده در تعیین جایگاه افراد در جامعه، مؤثر بوده است. از آنجا که خاقانی خانواده‌ای ثروتمند نداشته مورد بی‌توجهی واقع می‌شده است؛ بنابراین یکی از دلایل خودشیفتگی او، عقده حقارت است. دلیل دیگر، وجود رقیبانی است که از شاعر بدگویی میکردهاند در نتیجه شاعر مجبور به بیان شایستگیهای خود بوده است. نظریۀ استعارۀ مفهومی که با آراء لیکاف و جانسون آغاز شد، ثابت کرد که استعاره در تفکر نیز نمود مییابد. نظام مفهومی که بر اساس آن میاندیشیم و عمل می‌کنیم ماهیتی استعاری دارد. محیط زندگی، حوادث زندگی، تجربه، فرهنگ و غیره بر افکار و احساسات انسان تأثیر گذاشته در کلام او منعکس میشود؛ بنابراین با مطالعه آثار یک شاعر یا نویسنده میتوان به اندیشه‌های آن شاعر یا نویسنده دست یافت. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده است، ضمن معرفی نظریۀ استعارۀ مفهومی، نگاشت‌های استعاری مربوط به خودستایی استخراج شده است. شاعر برای عینی کردن مفاهیم مربوط به خودستایی از مفاهیم حوزههای زیر به ترتیب بسامد بهره گرفته است: مفاهیم حوزۀ خانواده و نظام اجتماعی (31 مورد)، پادشاهی (۱9 مورد)، طبیعت (۱6 مورد)، حوزۀ دین (15 مورد)، حوزۀ نجوم (4 مورد)، حوزۀ پزشکی (4 مورد)، حوزۀ پیشهوری (4 مورد) و ... .

تصویر پردازی هنری در شعر حسین بن ضحاک (بررسی موردی خمریات)

محسن محمدی؛ محمد ابراهیم خلیفه شوشتری

دوره 11، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 83-100

https://doi.org/10.22059/jlcr.2022.342234.1838

چکیده

تصویر‌پردازی که تجلی اندیشه و احساسات درونی شاعر است، در نقد ادبی، جایگاه ویژه‌ای دارد و آن از ارکان اصلی یک اثر ادبی است. تصاویر ادبی در عصر عباسی از جایگاه والایی برخوردار بوده، زیرا اشعار، از تصاویر ... بیشتر تصویر‌پردازی که تجلی اندیشه و احساسات درونی شاعر است، در نقد ادبی، جایگاه ویژه‌ای دارد و آن از ارکان اصلی یک اثر ادبی است. تصاویر ادبی در عصر عباسی از جایگاه والایی برخوردار بوده، زیرا اشعار، از تصاویر ادبی زنده و پویایی که با حیات عصر پیوند خورده بود، سرشار است. حسین بن ضحاک، ملقّب به خلیع، از شعرای ایرانی‌تبار و عربی سرای عصر عباسی اول بود که به تأسی از فرهنگ ایران باستان و یونان، توانست با استفاده از تصاویر بدیع به ابداع در شیوه بیان بپردازد. این ابداعات که از گستردگی خیال و احساس عمیق و تراکم تصویری برخوردار است، حضور بارزی در تصویر‌پردازی‌های شاعر دارد. در پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی، بلاغت تصویر در خمریات حسین بن ضحاک مورد بررسی قرار گرفته است، نتایج پژوهش حاکی از آن است که حسین بن ضحاک با استفاده از تصاویری مانند: استعاره، تشبیه و تشخیص که نقش بارزی در تصویرآفرینی‌های شعری او دارند، توانسته با نوآوری و بهره‌گیری از جنبه‌های بصری و وهمی و با استفاده از طبیعت جامد و متحرک، تصاویر زنده و پویایی از خمر ارائه نماید و بی‌آنکه به تکلف و تصنع بگراید، احساسات حقیقی خود را به مخاطب منتقل نماید. گویی که خمر در شعر شاعر، تصویری از زندگی و زندگی چیزی جز خمر نیست، در‌حقیقت خمر، تصویری از آغاز بی انتها در شعر شاعر است که به معنویات و نورالأنوار ختم می شود، ویژگی بارزی که در شعر شعرای دیگر چندان مشهود نیست؛ زیرا تصاویر خمری در اشعار شعرای عباسی بیشتر به محسوسات و لذت و کام‌جویی حاصل از آن خلاصه شده است و از حقایق روحانی و ماورایی تهی است. بنابراین با توجه به اینکه حسین بن ضحاک به دقت و با نوآوری در بیان شعری، توانسته نقش‌آفرینی کند و خمر را با جلوه‌های معنوی و روحانی پیوند بزند و تصاویر ادبی متفاوتی را خلق نماید، قابل توجه است.

تحلیل زمینه‌های ایجاد هنجارگریزی در استعاره‌های عرفانی

نعیمه ابراهیمی علویجه؛ سید علی اصغر میرباقری فرد؛ محمدجواد شمس؛ امیر جوان‌آراسته

دوره 10، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.320086.1640

چکیده

اهل معرفت و سلوک، برای بیان تجربه‌ها و تعالیم عرفانی خود، قالب بیانی به نام «زبان عرفانی» برگزیدند؛ این زبان برای تبیین و انتقال تعالیم و مواجید عرفانی به کار گرفته شد و به دسته‌های گوناگون تقسیم‌بندی ... بیشتر اهل معرفت و سلوک، برای بیان تجربه‌ها و تعالیم عرفانی خود، قالب بیانی به نام «زبان عرفانی» برگزیدند؛ این زبان برای تبیین و انتقال تعالیم و مواجید عرفانی به کار گرفته شد و به دسته‌های گوناگون تقسیم‌بندی شده است که یکی از مشهورترین آن‌ها، تقسیم آن به زبان عبارت و زبان اشارت است. زبان عبارت برای بیان تعالیم عرفانی و زبان اشارت بیان‌کننده تجربه‌های عرفانی بوده است. رکن اساسی در زبان عبارت، اصطلاحات عرفانی است و در زبان اشارت، رمز، نماد، استعاره و ... . استعاره‌ یکی از عناصر مهم در زبان اشارت است و نقش مهمی در بیان عمیق‌ترین و پیچیده‌ترین دریافت‌های عرفانی در قالب زبان اشارت برعهده دارد. استعاره در زبان اشارت، شاخه‌های مختلفی پیدا می‌کند که یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین آن‌ها استعاره‌های هنجارگریز است. در میان استعاره‌های هنجارگریز،‌ واژگانی که در میان مردم جایگاه مطلوبی دارند مانند مسجد، مدرسه و ... گاه در مفهوم منفی به کار می‌روند و واژگانی مانند شراب،‌ ساقی، معشوق و.... که نزد اهل شریعت و عامه مردم، مفهوم منفی و ناپسند دارند، در اشعار عرفانی با کاربرد معنایی مطلوب و مثبت به کار می‌روند. این نوع استفاده از واژگان به دلیل مخالفت با عرف مردم در هر روزگار، با واکنش‌های مختلفی روبرو شده است و گاه بدین سبب عده‌ای با اهل معرفت به مخالفت برخاسته‌اند. این پژوهش با مطالعه بر متون مهم عرفانی که در آن‌ها استعاره‌های هنجارگریز به کار رفته و با تکیه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای ریشه‌ها و عوامل شکل‌گیری استعاره‌های هنجارگریز را در زبان شارت بررسی می‌کند و می‌کوشد از این طریق، زمینه‌ دریافت درست مفاهیم متون عرفانی را فراهم سازد. از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش آن است که گسترش تفکر ملامتیه و نفوذ آن در ساحت شعر عرفانی فارسی، رواج شعرهای وصف معشوق در مجالس سماع و ترجیح معنای نسبی کلمات بر معنای اصلی از مهم‌ترین عوامل و ریشه‌های شکل‌گیری استعاره‌های هنجارگریز در شعر عرفانی فارسی است.

استعاره‌های مفهومی حوزۀ عشق در خسرو و شیرین نظامی

سمیرا صمیمی فر؛ غلامرضا سالمیان؛ محمد ابراهیم مالمیر

دوره 10، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 81-103

https://doi.org/10.22059/jlcr.2021.302081.1466

چکیده

نظریۀ «استعارۀ مفهومی»، برداشتی نو و متفاوت از استعاره است که نخستین بار لیکاف و جانسون آن را مطرح کردند. در این رویکرد، استعاره تنها از جنبۀ ظاهری بررسی نمی‌شود، بلکه به مفاهیمی توجه می‌شود که ... بیشتر نظریۀ «استعارۀ مفهومی»، برداشتی نو و متفاوت از استعاره است که نخستین بار لیکاف و جانسون آن را مطرح کردند. در این رویکرد، استعاره تنها از جنبۀ ظاهری بررسی نمی‌شود، بلکه به مفاهیمی توجه می‌شود که در پسِ واژه‌ها پنهان است. در این دیدگاه، مفاهیم انتزاعی با استفاده از مفاهیم عینی‌تر، ملموس‌تر و گاهی ذهنی درک می‌شوند. هر مفهوم استعاری با تمرکز بر یک جنبه از مفهوم، می‌تواند ذهن را از تمرکز بر جنبه‌های دیگر آن مفهوم بازدارد. چون عشق و مفاهیم مرتبط با آن، اموری انتزاعی هستند، برای ملموس‌تر شدن در قالب تشبیه و استعاره بیان می‌شوند. یکی از مفاهیم انتزاعی و مورد توجه نظامی در مثنوی خسرو و شیرین، عشق است. عشق و دیگر مفاهیم مربوط به آن، از جمله عاشق، معشوق، وصال، هجران و... در شعر او به صورت استعاری بیان شده‌اند. پژوهش حاضر مفاهیم مذکور را در چارچوب نظریۀ استعارۀ مفهومی لیکاف و جانسون و نگاهی به طبقه‌بندی جدید افراشی و حسامی با عنوان استعارۀ ذهنی به ذهنی، بررسی کرده‌است. با بررسی مفاهیم حوزۀ عشق بر پایۀ نظریۀ استعارۀ مفهومی، هجده نگاشت با حوزۀ مقصد عشق، در قالب 738 مورد، دسته‌بندی و تحلیل شد. این نگاشت‌ها در دو گروه دسته‌بندی می‌شوند: استعاره‌هایی که رویکرد مثبت به عشق دارند و استعاره‌هایی که رویکرد منفی به عشق دارند. این داستان بیانگر رویدادی عاشقانه است و به همین دلیل، اغلب نگاشت‌های شکل‌گرفته در آن، رویکردی منفی دارد و آنجا که این عشق به وصال می‌انجامد و موجب شادی می‌شود، رویکرد این نگاشت‌ها مثبت می‌شود. بر پایۀ نتایج به‌دست آمده، بیشتر نگاشت‌ها ذهنی به عینی هستند و در بعضی موارد، از امور ذهنی ملموس‌تر برای بیان عشق استفاده شده‌است و نگاشتِ «عشق، غم است» با 123 مورد و نگاشتِ «عشق، فریب است» با 16 مورد، به‌ترتیب بیشترین و کمترین بسامد را در خسرو و شیرین به خود اختصاص داده‌اند.

استعارۀ جهتی در قصاید خاقانی با رویکرد شناختی

مریم منوچهری؛ اسماعیل شفق

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 113-131

https://doi.org/10.22059/jlcr.2020.298471.1425

چکیده

صنعت استعاره در گذشته به عنوان ابزاری زیبایی‌شناختی، ویژگی واژه‌ها و پدیده‌ای زبانی شناخته می‌شد. در رویکرد نوین زبان‌شناسی شناختی، استعاره به عنوان ابزاری فرازبانی شناخته می‌شود که نظام مفهومی ... بیشتر صنعت استعاره در گذشته به عنوان ابزاری زیبایی‌شناختی، ویژگی واژه‌ها و پدیده‌ای زبانی شناخته می‌شد. در رویکرد نوین زبان‌شناسی شناختی، استعاره به عنوان ابزاری فرازبانی شناخته می‌شود که نظام مفهومی ذهن انسان را شکل می‌دهد؛ یعنی یک استعاره، مفاهیم نظام‌مندی ارائه می‌دهد. بنابراین، بین استعاره‌ها ارتباطی به وجود می‌آید. جملاتی چون «در بحث شکستش دادم»، «استدلالش پیروز شد»، نمونه‌ای از استعارۀ «بحث، جنگ است» می‌باشد. استعاره بخش مهمی از ارتباط‌های کلامی را شکل می‌دهد و آن‌قدر طبیعی به زندگی ما وارد می‌شود که گاهی در عمل متوجه آن نمی‌شویم. از دیدگاه لیکاف، استعاره روشی است که از طریق آن، یک حوزه از تجربه در قالب حوزه‌ای دیگر بیان می‌شود. حوزۀ مبدأ معمولاً عینی‌تر و ملموس‌تر از حوزۀ مقصد است. بنا بر نظر لیکاف، استعاره یک عنصر حاشیه‌ای در حیات فکری ما انسان‌ها نیست، بلکه عنصری است در ادراک ما که از فرهنگ و دنیای پیرامون‌مان محسوب می‌شود. یکی از انواع استعاره‌های مفهومی، استعارۀ جهتی است. استعاره‌های جهتی، صورت‌های مکانی به مفاهیم می‌بخشند که این جهت‌ها از یک سو، ریشه در تجارب ما دارند و از سوی دیگر، سبب زیبایی نظام‌های مفهومی می‌شوند. وظیفۀ این نوع از استعاره‌ها برقراری انسجام در نظام مفهومی ماست. زبان به‌کاررفته در قصاید خاقانی به علت تنوع مفاهیم موجود در آن، حوزۀ مناسبی برای بررسی استعاره از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی است. بررسی قصاید خاقانی با این دیدگاه، ما را در شناخت بهتر اندیشه و جهان‌بینی خاقانی یاری می‌رساند. این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده، استعاره‌های جهتی را در قصاید خاقانی بررسی کرده‌است. در استعاره‌های خاقانی، بیشتر از جهت‌های «بالا» و «پایین» برای اعطای صورت مکانی به مفاهیم استفاده شده‌است، در حالی که «عمق، سطح، دور و نزدیک» کمترین کاربرد را دارد. در این پژوهش، جهت «بالا» با امور مثبت و جهت «پایین» با امور منفی مرتبط بود، جز در یک مورد که جهت بالا بر امور منفی و جهت پایین بر امور مثبت دلالت داشت.

تحلیل استعاره‌ـ روان‌کاوی داستان کودکانۀ «یک داستان محشر»: بر پایۀ نظریۀ ناخودآگاهِ زبانی

امیر حسین زنجانبر؛ فاطمه بستانی؛ غلامحسین کریمی دوستان

دوره 9، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 43-66

https://doi.org/10.22059/jlcr.2020.281883.1258

چکیده

لکان نه‌تنها ناخودآگاه را دارای ساختار زبان، بلکه آن را زاییدۀ زبان می‌داند. مهم‌ترین کلیدواژۀ نظریۀ «ناخودآگاه زبانی» مفهوم زبان‌شناختیِ «دیگری بزرگ» است که در سایۀ نظام سهگانیِ ... بیشتر لکان نه‌تنها ناخودآگاه را دارای ساختار زبان، بلکه آن را زاییدۀ زبان می‌داند. مهم‌ترین کلیدواژۀ نظریۀ «ناخودآگاه زبانی» مفهوم زبان‌شناختیِ «دیگری بزرگ» است که در سایۀ نظام سهگانیِ ساحتهای «واقعی، خیالی، نمادین» مفاهیم روانکاوانۀ بنیادینی چون ناخودآگاه، اگو، میل وغیره... را بازتعریف میکند. دیگری بزرگ دلالت بر نظم نمادینی دارد که خود را بر فرایند سوبژکتیویته تحمیل میکند. از آنجا که هم رویکرد ناخودآگاه زبانی، هم متنِ «یک داستان محشر» بر فرایند تحمیلیِ تکوینِ سوژه تمرکز دارند، لذا آن رویکرد برای تحلیل این متن اختیار شدهاست. با التفات ‌به اینکه رویکرد ناخودآگاه زبانی، روشی پساساختگرا است و هدف پساساختگرایی، دگرخوانی متن، هدف از پژوهش حاضر دگرخوانشی است که از تلاقی بایسته‌های روانکاوانۀ این نظریه با رهیافت‌های استعاریِ نهفته در متن حاصل میآید. از آنجا که لکان استعاره و مجاز را مجرای تحقق سوژه میداند، پژوهشِ پیشِرو به روش تحلیلیتوصیفی، ضمن کشف استعارات و مَجازهای مرتبط با سوبژکتیویته، در پی چگونگی نقش این استعارهها و مجازها در بازخوانیِ روانکاوانۀ متن میباشد. کم‌توجهی پژوهشگران ادبیات کودک به رویکردهای بین‌رشته‌ای، نگاه تک‌بعدی و صرفاً آرایه‌ایِ آنها به استعاره، و نیز تغافل از خوانشهای نشانهشناختیِ داستان ضرورت پژوهش را انکارناپذیر می‌نماید. این پژوهش برای نخستینبار از نظریۀ لکان برای خوانش بینامتنیِ دو متن نوشتاری و تصویری بهره می‌گیرد.

تحلیل طرح‌واره‌های قدرتی در شعر حافظ

مهری تلخابی؛ تورج عقدایی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 81-99

https://doi.org/10.22059/jlcr.2019.71458

چکیده

هدف مقالۀ حاضر، تبیین پایه‌های شناخت حافظ، بر اساس طرح‌واره‌های قدرتی است. از این رو، این مقاله بر آن است که نشان دهد از منظر زبان‌شناسی شناختی، استعاره صرفاً ابزاری زبانی در راستای تزیین کلام نیست، ... بیشتر

نقد و تحلیل تصویر استعاری در اشعار عربی سعدی

محمدامیر مشهدی؛ رضا رضایی؛ حسین اتحادی

دوره 7، شماره 1 ، تیر 1397، ، صفحه 201-220

https://doi.org/10.22059/jlcr.2018.66411

چکیده

سعدی از جمله سخنورانی است که علاوه بر زبان فارسی، اشعاری نیز در قالب‌های مختلف به زبان عربی سروده که نشان‌دهندۀ کمال مهارت و تسلط وی بر این زبان است. در این پژوهش، استعاره که مهم‌ترین مبحث در بلاغت به‌شمار ... بیشتر

هنرنمایی خاقانی در استعارۀ مصرحۀ مطلقه

علی حیدری؛ علی گراوند

دوره 6، شماره 2 ، دی 1396، ، صفحه 93-109

https://doi.org/10.22059/jlcr.2017.65527

چکیده

در این مقاله پس از بررسی مختصری در مورد پیشینهی استعاره و تحلیل استعارهی مصرحهی مطلقه، به هنر نمایی خاقانی در این زمینه اشاره شده‌است. خاقانی در موارد متعددی در استعارهی مصرحهی مطلقه، به ... بیشتر

سیر و تطور تاریخی استعارۀ تمثیلیه در نگاهی نقادانه

کیامرث شهولی کوشوری

دوره 6، شماره 2 ، دی 1396، ، صفحه 149-164

https://doi.org/10.22059/jlcr.2017.65530

چکیده

در مقالۀ حاضر تلاش شده با روش تحلیل محتوا و توصیفی، آرای متعدد و مختلف اهل بیان از ورود این اصطلاح به عرصۀ بلاغت عربی و فارسی تا زمان حاضر، بررسی و تطبیق و نقد شود؛ نتایج تحقیق، مبیّن آن است که اهل بلاغت، ... بیشتر

کارکرد استعاره‌‌های طنزآمیز شراب در غزلیات حافظ

تیمور مالمیر

دوره 6، شماره 2 ، دی 1396، ، صفحه 165-184

https://doi.org/10.22059/jlcr.2017.65531

چکیده

حرمت شراب و باده در فرهنگ اسلامی موجب شده بحث‌های حافظ‌شناسان دربارۀ این پدیده در غزل حافظ به حوزۀ فقهی محدود شود و عمدتاً از دقت‌ در تعابیر هنری جایگزین آن غفلت شود. در این مقاله، تعابیر متعدد حافظ ... بیشتر حرمت شراب و باده در فرهنگ اسلامی موجب شده بحث‌های حافظ‌شناسان دربارۀ این پدیده در غزل حافظ به حوزۀ فقهی محدود شود و عمدتاً از دقت‌ در تعابیر هنری جایگزین آن غفلت شود. در این مقاله، تعابیر متعدد حافظ از شراب، متناسب با ساختار غزلیات وی، استخراج شده‌است. در تعابیر حافظ، عمدتاً طنزهایی نهفته‌است که علت کاربرد شراب را در غزل نشان می‌دهد. حافظ به اعتبار رازگشایی شراب، از تعابیر استعاری «پیش‌بین» و «سروش عالم غیب» و «هاتف غیب» و «مفتاح مشکل‌گشایی» بهره جسته تا با این تعابیر، علت نهی و انکار شراب را از قول ریاکاران نشان دهد. متناسب با جنبۀ افشاگری شراب، گاهی از آن به‌صورتِ استعاری به «آفتاب» و «خورشید» تعبیر کرده‌است. «آفتاب صبح امید» و «شمع خلوتگه پارسایی» و «ماه کنعانی» و «ماه تمام»، تعابیری استعاری هستند برای «افشای راز خلوتیانی» که به ظاهر برای عبادت خلوت گزیده‌اند اما به حرام مشغول هستند و «پرده‌ای بر سر صد عیبِ» نهان می‌دارند. در مقابلِ کسانی که برای پنهان کردن هویت اصلی خود برای انجام کارهای زشت، خود را «پیر» می‌شمارند، شاعر همچنان با تعابیر استعاری دست به دامان پیری دیگر می‌شود تا دروغین بودنِ چنان کسانی را نشان دهد که در لباسِ «پیر» دغا می‌ورزند. این پیری که شاعر دست به دامانش شده، برعکس پیران ریاکار صوفیه، دروغ نمی‌گوید و موجب راستی کسانی می‌شود که بدان روی می‌آورند؛ بدین سبب، از شراب با تعابیر استعاری به‌صورتِ «پیر طریقت» و «پیر خرابات» و «شیخ جام» و «شیخ مذهب» یاد می‌کند.

متن عرفانی به مثابۀ خطابه (بررسی وجوه خطابی در ساختار متون عرفانی، با تأکید بر استعاره و تمثیل)

لیلا آقایانی چاوشی؛ روح‌االله آقایانی چاوشی

دوره 5، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 189-206

https://doi.org/10.22059/jlcr.2016.59123

چکیده

متون عرفانی از مهم‌ترین متونی هستند که به منظور انتقال آموزه‌های معرفتی و اثرگذاری بر مخاطبانی که دغدغۀ آگاهی و تربیت باطنی دارند، تنظیم شده‌اند. از این رو به نظر می‌رسد در راستای تحقق این هدف، از شگردهای ... بیشتر

بررسی استعارۀ جهت¬گیرانه و طرح واره¬های تصویری در شعر شاملو

احمدرضا بیابانی؛ یحیی طالبیان

دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 99-126

https://doi.org/10.22059/jlcr.2012.35239

چکیده

استعاره مقولهای است که امروزه بیش از پیش، نگاه نظریهپردازانِ علوم مختلف بلاغی، زبان شناسی و فلسفی را به خود معطوف ساخته است. از جمله مکاتبی که نگاه ویژهای به استعاره دارد، مکتبِ شناختی است. ... بیشتر

دوره 13 (1403)

دوره 12 (1402)

دوره 11 (1401)

دوره 10 (1400)

دوره 9 (1399)

دوره 8 (1398)

دوره 7 (1397)

دوره 6 (1396)

دوره 5 (1395)

دوره 4 (1394)

دوره 3 (1393)

دوره 2 (1392)

دوره 1 (1391)

کلیدواژه‌ها = استعاره

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده